Een geldig contract kent meer aspecten dan enkel het akkoord gaan met verschillende voorwaarden en het ondertekenen van een stuk papier. In feite bestaat een geldig contract uit verschillende elementen. Maar wat is een contract eigenlijk? Waar gaat het in het contractenrecht uiteindelijk om?
Een contract is een uitwisseling van een handeling of belofte tussen twee of meer individuen of zakelijke entiteiten.[1]Het gaat om een partij die iets van waarde aanbiedt aan een andere partij als betaling voor een dienst, item of iets dergelijks. Neem ter illustratie de huurovereenkomst. Bij een huurovereenkomst biedt de verhuurder een woning aan met als tegenprestatie de te betalen huurprijs. Zo wordt iets van waarde aangeboden waar tegenover een prestatie staat. Veel bedrijven maken de onjuiste inschatting dat wanneer er geen schriftelijk contract is opgesteld, er geen sprake kan zijn van een contract. Echter, niets is minder waar omdat de basisprincipes van contractvorming ook van toepassing kunnen zijn op mondelinge overeenkomsten. Zelfs overeenkomsten die enkel voortkomen uit het gedrag van partijen kunnen een contract in het leven roepen.
“Veel bedrijven maken de onjuiste inschatting dat wanneer er geen schriftelijk contract is opgesteld, er geen sprake kan zijn van een contract.”
Hoe kan een contract tot stand komen?
Een contract moet altijd zo worden opgesteld dat de bedoeling van partijen kenbaar is. Een geschreven contract dient duidelijk en ondubbelzinnig te zijn en woorden die een bepaalde betekenis hebben, moeten worden uitgelegd zodat een en ander overeenkomt met hetgeen eerder besproken is tussen partijen. Is de bedoeling van de partijen niet duidelijk vastgelegd, dan kunnen bewijzen zoals e-mails, gespreksverslagen de bedoeling van de partijen verduidelijken.
De vorm van communicatie die wordt gebruikt om het contract te sluiten is doorgaans niet relevant. Dat ligt natuurlijk anders wanneer wettelijke vereisten dicteren dat het aan bepaalde voorwaarden moet voldoen om juridisch bindend te zijn. Contracten kunnen dus in beginsel tot stand komen door middel van telefoongesprekken of face-to-face gesprekken en via tekstberichten die worden uitgewisseld op Whatsapp, Telegram, Signal, SMS of e-mail. Er hoeven zelfs geen woorden te worden gesproken om een contract te vormen, behalve als de wet anders bepaalt. Het aangaan van een contract kan worden gedaan met een simpel knikje van het hoofd dat wordt opgevolgd met de uitgenodigde actie of een algemeen aanvaarde handelswijze om acceptatie te duiden.
Wanneer de wet vereisten stelt voor een type contract betekent dit meestal dat de overeenkomst in schriftelijke vorm moet worden vastgelegd en worden ondertekend door een of beide partijen of hun gevolmachtigde. Een toewijzing van een intellectueel eigendom en exclusieve licenties moeten bijvoorbeeld worden ondertekend door de eigenaar.
Het autonomieprincipe binnen contractenrecht
Bedrijven zijn vrij om te contracteren onder voorwaarden die zij kiezen, maar wel dienen zij rekening te houden met zwakkere partijen, zoals consumenten en werknemers. De wet bepaalt dan een groot deel van de voorwaarden. Bedrijven kunnen onderling risico’s verdelen zoals zij dat willen. Het is aan partijen om te beslissen welke risico’s zij accepteren en onder welke voorwaarden. Er zijn uitzonderingen, maar het principe van contractvrijheid gaat vóór alle uitzonderingen. Zo werkt de wet eigenlijk: je kunt overeenkomen wat jij wilt, tenzij de wetgeving het niet toestaat. De wet doet dat voor aspecten als fraude.
“Zo werkt de wet eigenlijk: je kunt overeenkomen wat jij wilt, tenzij de wetgeving het niet toestaat.”
De beperkingen op de contractsvrijheid
Er zijn een aantal beperkingen opgenomen in de wet op de contractsvrijheid. Artikel 3:40 lid 1 BW stelt een ondergrens aan de vrijheid van contractspartijen.
“Een rechtshandeling die door inhoud of strekking in strijd is met de goede zeden of de openbare orde, is nietig.”[2]
Het voorgaande wetsartikel bepaalt dat partijen die ervoor kiezen om met elkaar een contract aan te gaan, dit onder alle voorwaarden kunnen doen. Zolang het voldoet aan de eisen van een contract, is het bindend tenzij de wet zegt van niet.
Fraus omnia corrumpit behelst dat bedrog alles vernietigd
Niemand kan zich op zijn eigen bedrog beroepen om de toepassing van een rechtsregel in zijn voordeel te rechtvaardigen. Wie bedrog pleegt kan de fout of nalatigheid van de wederpartij niet inroepen. Het algemeen rechtsbeginsel fraus omnia corrumpit verduidelijkt dat de rechtsregel geen uitwerking mag verlenen aan het bedrog van het rechtssubject. Op grond van dit beginsel kan men zich nooit op zijn bedrog beroepen, noch in contractuele noch in buitencontractuele verhoudingen, om de toepassing van een rechtsregel in zijn voordeel te rechtvaardigen.[3]
Het recht om een contract te weigeren
U heeft het recht om een contract te weigeren, maar het weigeren van een contract kan in bepaalde gevallen ook als rechtsmisbruik worden beoordeeld door de rechter. Het gaat om het volgende geval: “Onder omstandigheden kan contractweigering rechtsmisbruik uitmaken wanneer de vrijheid om niet te contracteren wordt uitgeoefend op een wijze die kennelijk de grenzen van de normale uitoefening van die vrijheid door een bedachtzaam en zorgvuldig persoon te buiten gaat”. Uiteindelijk zal dit a posteriori van de rechter afhangen of er daadwerkelijk sprake is van een machtsverhouding.
Het gelijkheidsbeginsel als algemeen rechtsbeginsel
Gelijke behandeling voor de wet is een oud principe dat in de moderne wereld nog steeds van belang is. Bijna elke grondwet erkent dit fundamentele concept. Ook bekend als gelijkheid voor de wet of isonomie, erkent het basisprincipe dat alle individuen door de wet op precies dezelfde manier moeten worden behandeld, terwijl alle personen aan dezelfde wetten moeten worden onderworpen. Zo ook geldt dit beginsel bij het sluiten van een contract. Het is een werkgever verboden om onderscheid te maken op basis van kenmerken van een persoon die niet relevant zijn bij het sluiten van een contract.[4]
Contractbreuk
Verder zijn er uitzonderingen op dit beleid die te maken hebben met oneerlijk gedrag. Wanneer een partij haar beloften niet nakomt, is er sprake van contractbreuk.[5] Wanneer een partij handelt zonder kennisgeving aan de wederpartij, volgen rechtsgevolgen. Kennisgeving betekent in deze context dat de tegenpartij vooraf wordt geïnformeerd.
“Wanneer een partij haar beloften niet nakomt, is er sprake van contractbreuk.”
Hoe onredelijk of buitensporig een contracttermijn is, des te meer moeite moet worden gedaan om de aandacht erop te vestigen voordat het contract definitief stappen onderneemt die van invloed kunnen zijn op de wettelijke rechten van een partij – wanneer zij daar wettelijk niet het recht toe hebben.
Een vereiste is dat een contract duidelijke woorden gebruikt om een partij hun gebruikelijke fundamentele wettelijke rechten te ontnemen. Het zijn principes van eerlijk en open handelen. In al dit soort gevallen zijn er rechtsmiddelen beschikbaar om corrigerende maatregelen te nemen, zoals gesanctioneerd door de wet.
Afspraken zonder duidelijke betekenis
Indien de taal van de overeenkomst onduidelijk is, zal er geen sprake van een overeenkomst zijn. Rechtbanken zullen hun best doen wanneer er een vast te stellen en vastberaden intentie is om een overeenkomst aan te gaan om uitvoering te geven aan de bedoelingen van de partijen.
De voorkeur gaat uit naar de inhoud boven de vorm. Interpretatiemogelijkheden staan de vorming van een contract niet in de weg: het is wanneer de bedoelingen zo dubbelzinnig zijn dat er geen definitieve betekenis aan kan worden ontleend wat verhindert dat het een contract is.
“De voorkeur gaat uit naar de inhoud boven de vorm.”
Conclusie
Een contract is een juridisch bindende overeenkomst die bestaat tussen twee of meer partijen om iets wel of niet te doen. Ondanks de vrijheid voor het opstellen van een contract zijn ook beperkingen opgenomen. Indien een contract in strijd is met de wet, de openbare orde of de goede zeden, is het contract nietig en in andere gevallen vernietigbaar. Om antwoord te geven op de vraag waar het in het contractenrecht omgaat is autonomie. Autonoom handelen is niet absoluut, maar gaat wel ver.
Geschreven door: Troenodrono M.
Foto via: pixabay.
[1] KVK, ‘Contracten en overeenkomsten opstellen’, (18 maart 2021)
[2] Artikel 3:40 lid 1 BW
[3] Wanted Law, ‘Wat is de contractsvrijheid?’, (24 december 2020)
[4] Artikel 1 AWGB
[5] Bart Gubbels, ‘Contractbreuk’, (Wet & Recht)