“Dit is een keerpunt in de geschiedenis. De wereld is niet meer hetzelfde als voorheen”. Zo luidden de woorden van de Duitse bondskanselier Scholz nadat de grootschalige aanval van Rusland in Oekraïne begon.[1] Op 24 februari 2022 kondigde president Poetin in een onverwachte toespraak een militaire operatie in de Oekraïense regio Donbas aan. Dit markeerde het begin van een reeks aanvallen op Oekraïens grondgebied. De internationale gemeenschap reageerde al snel op deze ontwikkelingen. Zo nam de Europese Unie een groot aantal sanctiepakketten tegen Rusland en Belarus aan.[2] Deze ingrijpende sancties zijn niet alleen gericht op de Russische staat maar ook op een grote groep personen, bedrijven en functionarissen uit Rusland.[3] In de advocatuur is, als gevolg hiervan, de vraag gerezen wat deze sancties betekenen voor advocaten met Russische cliënten. Bestaat er een morele of wettelijke plicht voor advocaten om te waarborgen dat de sancties worden nageleefd?
In het maatschappelijk debat wordt er al enige tijd gediscussieerd over de vraag of het wenselijk is dat Nederlandse advocaten de belangen van de Russische overheid verdedigen in de rechtszaal. Zo begon deze discussie toen Rusland De Krim binnendrong. Later laaide deze discussie weer op met betrekking tot de neergehaalde passagiersvlucht MH17.[4] De recente ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat dit onderwerp wederom in de aandacht is komen te staan. Zo kwam een groep van twintig grote Nederlandse advocatenkantoren met een oproep waarin gesteld werd dat alle advocatenkantoren in het land moeten stoppen met het behartigen van de belangen van organisaties en personen die “de oorlog tegen Oekraïne direct dan wel indirect faciliteren”.[5] Ook vanuit politieke hoek werden er zorgen geuit. Zo heeft de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema de bestuursvoorzitters van elf grote advocatenkantoren ontboden. De bedoeling is dat zij uitleg geven over hun Russische clientèle. Daarnaast hebben een aantal kantoren inmiddels aangegeven hun banden met de Russische Federatie en daaraan gelieerde personen en bedrijven te hebben verbroken of spoedig te verbreken.[6]
Alhoewel veel partijen het van belang vinden dat de sancties worden nageleefd, kan het voor advocaten vaak lastig zijn om te bepalen of zij afscheid moeten nemen van bepaalde klanten. Vaak gaat het om lange klantrelaties. Om daar abrupt afscheid van te nemen is niet reëel en bovendien vaak in strijd met de beroepsmatige en contractuele verplichtingen van advocaten. Verder moeten advocaten ook nagaan of hun Russische clientèle überhaupt wel vallen onder de gesanctioneerde partijen. Zo gaf belastingadvies- en advocatenkantoor Loyens & Loeff aan dat zij niet per definitie afscheid nemen van alle Russische klanten. “Dat zou niet terecht zijn”.[7] Hierbij moet rekening worden gehouden met het recht op rechtsbijstand, dit is immers een grondrecht.[8]
Deken Evert-Jan Henrichs van de Amsterdamse Orde van Advocaten benadrukt echter wel dat de Verordening op de advocatuur (Voda) duidelijk is over de betrokkenheid van advocaten bij onwettige activiteiten. Het omzeilen van sancties is zonder meer zo een onwettige activiteit.[9] Advocaten moeten om deze reden extra behoedzaam zijn in het uitvoeren van hun werk en erop letten dat zij cliënten niet bijstaan in het omzeilen van sancties. De advocatuur moet zich dus net als de rest van het bedrijfsleven schikken naar de economische sancties tegen Rusland, maar heeft tegelijkertijd ook de rechtsstatelijke plicht om cliënten adequaat bij te staan.[10]
Concluderend kan bevestigd worden dat er zeker een wettelijke plicht voor advocaten bestaat om ervoor te zorgen dat er niet in strijd met de sancties wordt gehandeld. Wel is duidelijk dat het soms lastig kan zijn om te bepalen wanneer dit precies het geval is. Over de morele vraag of Nederlandse advocatenkantoren nog wel cliënten moeten bijstaan die nauw verbonden zijn aan de Russische staat, bestaat echter geen consensus. Enerzijds stelt men zich op het standpunt dat het immoreel is om partijen bij te staan die gelieerd zijn aan de agressor in de oorlog. Anderzijds, veronderstelt men dat binnen de rechtsstaat eenieder recht heeft op rechtsbijstand, ongeacht aan welke kant zij staan.
[1] NOS, ‘100 miljard extra voor Duits leger: ‘Dit is een keerpunt in de geschiedenis’, (NOS.nl, 27 februari 2022), https://nos.nl/collectie/13888/artikel/2419075-100-miljard-extra-voor-duits-leger-dit-is-een-keerpunt-in-de-geschiedenis
[2] NOS, ‘Dit is wat we weten over de oorlog in Oekraïne’, (NOS.nl, 24 februari 2022), https://nos.nl/collectie/13888/artikel/2418636-dit-is-wat-we-weten-over-de-oorlog-in-oekraine
[3] NU.nl, ‘Dit zijn de Russen die persoonlijke sancties van het Westen opgelegd krijgen’, (NU.nl, 3 maart 2022), https://www.nu.nl/spanningen-oekraine/6185760/dit-zijn-de-russen-die-persoonlijke-sancties-van-het-westen-opgelegd-krijgen.html
[4] Financieel Dagblad, ‘’Kremlinkantoor’ Houthoff herziet relaties met Rusland’, (FD.nl, 2 maart 2022), https://fd.nl/bedrijfsleven/1431924/kremlinkantoor-houthoff-herziet-relaties-met-rusland-tzc2caPtei9R
[5] NU.nl, ‘Advocatenkantoor Houthoff verbreekt banden met Rusland’, (NU.nl, 3 maart 2022), https://www.nu.nl/economie/6187278/advocatenkantoor-houthoff-verbreekt-banden-met-rusland.html#:~:text=Donderdag%20kwam%20er%20ook%20een,Oekra%C3%AFne%20(indirect)%20faciliteren%22.
[6] Mr. Online, ‘Zuidaskantoren moeten burgemeester uitleg geven over Russische cliënten’, (mr-online.nl, 9 maart 2022), https://www.mr-online.nl/burgemeester-halsema-ontbiedt-zuidaskantoren-voor-gesprek-over-banden-met-rusland/
[7] NRC, ‘Zuidas laat Russische clientèle niet zomaar vallen’, (NRC.nl, 1 maart 2022), https://www.nrc.nl/nieuws/2022/03/01/zuidas-laat-russische-clientele-niet-zomaar-vallen-a4095602
[8] BNR, ‘Vast advocatenkantoor van Rusland: Relaties met bepaalde klanten herzien’, (BNR.nl, 2 maart 2022), https://www.bnr.nl/nieuws/binnenland/10468969/vast-advocatenkantoor-van-rusland-relaties-met-bepaalde-klanten-herzien#:~:text=Rechtsbijstand%20is%20een%20grondrecht%2C%20legt,een%20goede%20reden%20voor%20hebben.
[9] NOS, ‘Orde van Advocaten waarschuwt: omzeilen sancties is onwettige activiteit’, (NOS.nl, 1 maart 2022), https://nos.nl/index.php/collectie/13893/artikel/2419354-orde-van-advocaten-waarschuwt-omzeilen-sancties-is-onwettige-activiteit
[10] Mr. Online, ‘Zuidaskantoren moeten burgemeester uitleg geven over Russische cliënten’, (mr-online.nl, 9 maart 2022), https://www.mr-online.nl/burgemeester-halsema-ontbiedt-zuidaskantoren-voor-gesprek-over-banden-met-rusland/
Foto: door Jimmy Liao via pixels