In de afgelopen jaren nam het aantal demonstraties in Nederland gestaag toe, ook het afgelopen jaar was dit het geval. De Corona Pandemie bracht nieuwe zorgen met zich mee. Zo zagen we naast de ‘gebruikelijke’ demonstraties met betrekking tot het sinterklaasfeest, het onderwijs en de landbouw plots ook demonstraties tegen mondkapjes, vaccins en andere maatregelen die door de overheid zijn opgelegd. Dat het aantal demonstraties is toegenomen is dan ook niet een verassing, wel opvallend is dat deze demonstraties steeds vaker uit de hand lopen. Geweld tegen politieagenten en hulpverleners tijdens demonstraties kwam steeds vaker voor. Dit geweld bereikte een toppunt in januari 2021 toen de avondklok werd aangekondigd. Heftig incidenten vonden plaats, zo werd er bijvoorbeeld bakstenen naar politieambtenaren gegooid, politiebusjes meegenomen en hulpverleners mishandeld.[1] De verontwaardiging onder burgers en in de politiek was groot; “dit soort gedrag mag en kan niet worden geaccepteerd”. In dezelfde maand nog werd er een wetsvoorstel aangenomen voor een taakstrafverbod bij geweldsincidenten tegen mensen met een publieke taak. Veel advocaten en rechters waren hier echter fel op tegen en waarschuwden voor het taakstrafverbod. Maar wat zijn deze gevaren waarvoor gewaarschuwd wordt en hoe effectief zal zo een verbod zijn?
Taakstrafverbod
Voor dat we verder ingaan op de huidige discussie rondom het taakstrafverbod, is het van belang om eerst vast te stellen wat een dergelijk verbod precies inhoudt. Het taakstrafverbod werd voor het eerst ingevoerd in 2012. Op dat moment werd het verbod onder andere ingevoerd voor zedendelicten met minderjarige kinderen. Dit betekent dus dat de rechter in dergelijke strafzaken niet slechts een taakstraf mag opleggen, maar dat de rechter ook verplicht is om een celstraf op te leggen. De gedachte hierachter is dat er bij bepaalde delicten hard moet worden opgetreden om andere daders af te schrikken en om maatschappelijke onrust te voorkomen. Aan het begin van 2021 werd een nieuw wetsvoorstel van Sander Dekker, demissionair Minister voor Rechtsbescherming, aangenomen door de Tweede Kamer. Doormiddel van deze nieuwe wet wil Dekker het taakstrafverbod ook invoeren bij delicten waarbij geweld is gebruikt tegen personen met een publieke taak zoals bijvoorbeeld hulpverleners en handhavers. De bescherming van personen met een publieke taak staat hoog op de politieke agenda, vooral na de talloze geweldsincidenten tegen deze groep bij protesten tegen het vuurwerkverbod en de coronamaatregelen zoals de invoering van de avondklok.[2]
” De gedachte hierachter is dat er bij bepaalde delicten hard moet worden opgetreden om andere daders af te schrikken en om maatschappelijke onrust te voorkomen.”
Kritiek
Als het aan de Tweede Kamer ligt, zal het taakstrafverbod binnenkort worden ingevoerd. De vraag is echter, in hoeverre een dergelijk verbod effectief is en wat de negatieve gevolgen van dit verbod zijn. Eén ding is zeker, de nieuwe wet heeft voor veel ophef gezorgd onder juristen. Een groot deel van de strafrechtadvocaten en rechters is het niet eens met het besluit. Volgens een grote groep kritische juristen gaat de wetgever op de stoel van de rechter zitten door te bepalen hoe de rechter moet beslissen zonder dat de rechter de mogelijkheid wordt gegeven om maatwerk te leveren. Zo waarschuwt de Raad voor de rechtspraak dat dit ontbreken aan ruimte tot onrecht kan leiden. De Raad voor de rechtspraak geeft daarnaast aan dat rechters sowieso al zwaarder straffen indien het gaat om geweld tegen hulpverleners. Dit wordt gedaan om een sterk signaal af te geven en omdat de maatschappij om extra vergelding vraagt in zulke gevallen. Met een taakstrafverbod wordt het echter lastig gemaakt voor rechters om daadwerkelijk de meest passende straf per geval op te leggen.[3]
“Volgens een grote groep kritische juristen gaat de wetgever op de stoel van de rechter zitten door te bepalen hoe de rechter moet beslissen zonder dat de rechter de mogelijkheid wordt gegeven om maatwerk te leveren.”
Een tweede gevaar waarvoor gewaarschuwd wordt is dat het opleggen van een gevangenisstraf niet per se tot een verbeterde situatie leidt. Door het taakstrafverbod wordt de rechter ertoe gedwongen om altijd een gevangenisstraf op te leggen, terwijl dat slechts in enkele gevallen het beste alternatief is. Uit criminologisch onderzoek blijkt namelijk dat zwaardere straffen vaak niet helpen. Wanneer de rechter verplicht celstraf oplegt, dan kan iemand zijn werk, huis, partner en vermogen kwijtraken. Dit kan ervoor zorgen dat de persoon juist het criminele circuit inglijdt. Verder blijkt uit onderzoek dat in zaken waarbij geweld is gebruikt tegen een hulpverlener of politieagent, de dader vaak in een opwelling handelde.[4] Een veel voorkomend voorbeeld is wanneer een relschopper een politieagent duwt omdat ze zien dat de politieagent hun vriend arresteert of naar de grond werkt. Vaak wordt dit in een opwelling gedaan en weegt de persoon zijn beslissing niet af. Dit zou dus betekenen dat een zwaardere straf de dader vaak niet zal afschrikken aangezien de dader vaak niet de tijd heeft om alle voor- en nadelen af te wegen.
“Wanneer de rechter verplicht celstraf oplegt, dan kan iemand zijn werk, huis, partner en vermogen kwijtraken.”
Verder moet er rekening worden gehouden met het feit dat een taakstrafverbod niet per se tot extra vergelding zal leiden, ook al wordt dit in de politiek wel zo geschetst. Rechters kunnen ervoor kiezen om een dader slechts één dag gevangenisstraf op te leggen, en vervolgens alsnog een taakstraf. Dit gebeurt op dit moment al vaak bij zedendelicten met minderjarige kinderen waar al een taakstrafverbod geldt. Dit zorgt ervoor dat rechters eerst uit noodzaak één dag gevangenisstraf opleggen om vervolgens de straf op te kunnen leggen die zij eigenlijk passend vinden in het specifieke geval.[5] De vraag is dan ook of het taakstrafverbod wel een gepast middel is om extra vergelding af te dwingen.
Taakstrafverbod: effectief?
Zoals aangegeven, bestaat er veel twijfel over de effectiviteit van een taakstrafverbod. Mijns inziens is deze twijfel terecht. Dit soort incidenten gebeuren immers vaak in een opwelling en dus staat een verdachte er waarschijnlijk niet bij stil dat hij of zij een gevangenisstraf opgelegd zal krijgen in plaats van een taakstraf. Daarnaast is het ook nog de vraag of een taakstrafverbod daadwerkelijk voor extra vergelding zorgt, zoals in de politiek beweerd wordt, of dat het slechts een belemmering zal vormen voor rechters om een gepaste straf op te leggen. Het lijkt erop, dat vooral dat laatste het geval is. Rechters straffen naar eigen zeggen immers al harder in gevallen waarbij er sprake is van geweld tegen personen met een publieke taak.
Geschreven door Rasa Barai.
[1] Het OM, ‘Avondklokrellen’, ( om.nl, 2021), https://www.om.nl/onderwerpen/avondklokrellen
[2] Elsbeth Stoker, ‘Rapporteur mensenhandel: opvallend vaak celstraffen van één dag’, (volkskrant.nl, 7 juni 2021), https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/rapporteur-mensenhandel-opvallend-vaak-celstraffen-van-een-dag~bdee06b7/
[3] De Raad voor de rechstpraak,‘Rechtspraak: taakstrafverbod geen oplossing voor geweld tegen hulpverleners’, (rechtspraak.nl, 25 januari 2021), https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/Paginas/Rechtspraak-taakstrafverbod-geen-oplossing-voor-geweld-tegen-hulpverleners.aspx
[4] De Raad voor de rechstpraak,‘Rechtspraak: taakstrafverbod geen oplossing voor geweld tegen hulpverleners’, (rechtspraak.nl, 25 januari 2021), https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/Paginas/Rechtspraak-taakstrafverbod-geen-oplossing-voor-geweld-tegen-hulpverleners.aspx
[5] Elsbeth Stoker, ‘Rapporteur mensenhandel: opvallend vaak celstraffen van één dag’, (volkskrant.nl, 7 juni 2021), https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/rapporteur-mensenhandel-opvallend-vaak-celstraffen-van-een-dag~bdee06b7/