NILS Talks: Boze wolf of onnozele herder?

Na een oorverdovende knal verdween in 1881 de laatste wolf uit Nederland. Daarna bleef het akelig lang stil op onze heide en in de bossen. Het zou ruim honderd jaar duren voordat deze galm uit het collectief geheugen van de carnivoor was verdwenen en zij weer langzaam vanuit de schaduw van het Duitse bos tevoorschijn kwam. Toch kruipt het bloed waar het niet gaan kan en kon een jonge wolf zijn drang om de grens over te steken niet weerstaan. In maart 2015 zwierf hij door Drenthe en Groningen waarna al gauw duidelijk werd dat de wolf langzaam uit haar as was herrezen. Waar in 2012 45% van de Nederlanders positief stond tegenover diens herintreden, verwelkomt bijna 60% van Nederland de wolf in 2020.[1] In datzelfde jaar vestigde een wolf zich officieel in Drenthe en werden er wederom welpjes geboren op de Veluwe.[2] Deze ontwikkelingen worden echter niet door iedereen toegejuicht. Terwijl boswachter Mirte Kruit van Natuurmonumenten dit als een mooie ontwikkeling ziet voor de natuur,[3] noemt schapenboer Jos Verhulst de wolf een ‘moordlustig beest’,[4] oppert Stichting Wolvenhek Fryslân het idee om een hek rond Friesland te plaatsen en heeft de Brabantse tak van Forum voor Democratie bedacht dat de wolf haar beschermde status moet worden afgenomen, zodat zij afgeschoten kan worden.[5] Het sentiment is enigszins te begrijpen als men de wolf ziet als het sprookjesmonster van Roodkapje of de Zeven Geitjes. Echter, is de wolf daadwerkelijk zo moordlustig als men beweert? Is een 150 kilometer lang hek überhaupt een reële optie en in hoeverre is de wolf juridische beschermd?  

De semi-beschermde Europese wolf

Gevreesd wordt dat de wolf door toedoen van onder andere internationale verhandeling met uitsterven zal worden bedreigd. Mede daarom is de soort opgenomen in Appendix II van CITES.[6] Al doende kan de wolf enkel nog worden verhandeld indien men beschikt over de vereiste exportvergunningen en de wilde populatie hierdoor niet wordt bedreigd.[7] Daarnaast wordt de wolf beschermd op grond van de Conventie van Bern.[8] In 1979 werd de wolf geplaats onder Appendix II, waardoor in Europa niet langer op wolven mocht worden gejaagd. Echter, lidstaten kunnen hiervan afwijken.[9] Al doende beschouwen Litouwen en Spanje tot op heden de wolf als een soort onder Appendix III waardoor duurzame bejaging is toegestaan en hebben enkele Oost-Europese landen een totale reservering gemaakt. Daarnaast hebben nieuw toegetreden lidstaten geen voorbehoud gemaakt jegens de wolf waardoor er in deze gebieden een discrepantie is ontstaan tussen juridische en daadwerkelijke bescherming.[10] Desalniettemin is ook Europese bescherming geboden krachtens de Habitatrichtlijn, op grond waarvan de wolf als beschermde soort is aangemerkt in Bijlage IV, hetgeen behelst dat lidstaten maatregelen behoren te treffen ten behoeve van strikte bescherming voor de wolf en het opzettelijk vangen, doden, verstoren of verhandelen dienen te verbieden.[11] Ook hier zijn uitzonderingen op van toepassing, waardoor de wolf tot op zekere hoogte wordt bejaagd in Zuid- en Oost-Europese lidstaten.[12] Ondanks dat de Conventie van Bern hiërarchisch hoger staat dan de Habitatrichtlijn, geeft de Conventie wel ruimte voor de restrictievere werking van de richtlijn.[13]

Bescherming in Nederland

Op 25 juni 2014 werd de wolf officieel aangewezen als beschermde inheemse diersoort in Nederland.[14] Met het intreden van de Wet Natuurbescherming in 2017 werd deze wettelijke bescherming een feit en werd het verboden om de Nederlandse wolf opzettelijk te doden, vangen, verstoren of verhandelen.[15] Doet men dit wel, dan is de Nederlandse strafwet van toepassing.[16] Van dit beschermingsregime mag echter onder bepaalde omstandigheden worden afgeweken.[17] Het College van Gedeputeerde Staten is in het onderhavige geval aangemerkt als het bevoegde gezag en zal moeten beoordelen welke maatregelen dienen te worden genomen – zonder afbreuk te doen aan het natuurlijke verspreidingsgebied – om schade aan flora, fauna, gewassen, vee of de gezondheid te voorkomen. Zoal gezegd is afschot verboden en kan dit, blijkens een recente zaak voor het Europese Hof, slechts doorgang vinden als ultimum remedium.

De grote boze wolf

Dat de wolf een carnivoor is staat buiten kijf. In grote delen van Europa staat de wolf zelfs aan de top van de voedselketen en het zal dan ook niet als een verrassing moeten komen dat sommige schapenkuddes hier eventueel problemen van kunnen ondervinden. Toch wordt ‘Isengrijn de wolf’[18] net iets te vlug afgeschilderd als meedogenloze moordenaar en tot zondebok gemaakt. In de periode tussen 2013 en 2015 werden 696 schapen gedood, waarvan welgeteld 1 schaap ten prooi viel aan de wolf. Ruim 45% werd door diens slinkse neef ‘den vos Reynaerde’[19] verschalkt, bijna 20% kwam voor rekening van ‘Courtois de hond’[20] en verbazingwekkend genoeg waren kraaien goed voor 9,5% van de slachtoffers.[21] Ook raven, roofvogels en dassen namen een hapje van de taart. Daarbij is gebleken dat het aantal slachtoffers dat vossen en honden jaarlijks maken krap 0,5% is van het totaal aantal in Nederland aanwezige schapen. In 2016 was het aantal Nederlandse schapen gedood door wolven wellicht gestegen naar 166 en werd de schade begroot op €33.000 maar staat dit in geen verhouding tot de door ganzen (€26 miljoen), mezen (€1,5 miljoen) en smienten (€983.000) aangerichte schade.[22]

“Toch wordt ‘Isengrijn de wolf’ net iets te vlug afgeschilderd als meedogenloze moordenaar en tot zondebok gemaakt.”

Beschouwd in Europese context verorberd de wolf jaarlijks omennabij 18.340 schapen, hetgeen nog geen 0.05% van de totale overwinterende schapenpopulatie is.[23] Hierbij is van belang om te vermelden dat in landen zoals Frankrijk en Noorwegen het aantal schapen per wolf substantieel hoger ligt dan in naburige landen. Waar in Noorwegen iedere wolf jaarlijks 34 schapenlevens eist, is dit getal in Zweden en Finland een honderdste tot duizendste hiervan.[24] Het grote verschil? De Noorse en Franse schaapherders laten hun vee zonder omheining of toezicht vrij grazen in bossen en bergengebieden. De hoge predatiecijfers kunnen volgens experts zeer wel verholpen worden door vee uit deze omgeving te onttrekken, hen te houden in velden of omheinde weilanden dichtbij boerderijen en deze extra te beveiligen door gebruik te maken van elektrische hekken, waakhonden, herders en de dieren ’s nachts op te hokken.[25] Dit toont dat de hoge predatiecijfers niet te wijten zijn aan de aanwezigheid van de wolf, maar aan de preventieve maatregelen die herders al dan niet nemen. Let wel, men is in Nederland op grond van het Besluit houders van dieren wettelijk verplicht haar (klein)vee te beschermen tegen roofdieren.[26] Illustratief is de roedel op de Veluwe die zich vrijwel uitsluitend richt op wild en slechts incidenteel in een onbeschermd weiland toeslaat.[27] Aldus valt zeer wel te beargumenteren dat de wolf geen moordlustig beest is, maar de Nederlandse schaapherder eerder willend onwetend of hardleers.

Voorkomen én genezen

Het is dus zeker mogelijk om preventieve maatregelen te nemen zodat een wolf kan worden geweerd. Een 150 kilometer lang hek rondom de provincie Fryslân is echter geen wezenlijke oplossing en klinkt ronduit Trumpiaans. Woordvoerder van Wolf-Fencing Nederland Jeannet Hulshof, Glenn Lelieveld van het Wolvenmeldpunt van de Zoogdierenvereniging en de Fryske Nasjonale Partij hebben zich hier reeds dan ook tegen uitgesproken.[28] Wil men daadwerkelijke effectief te werk gaan dan kunnen zowel professionele dierhouders als hobbyisten bij hun gemeente een eenmalige subsidie van maximaal €20.000 aanvragen om maatregelen te treffen.[29] In zowel de Faunaschade Preventiekit Wolven als Brochure Bescherming van vee tegen wolven wordt aangeraden om in dat geval elektrische rasters of gaasrasters te plaatsen, kuddewaakhonden in te zetten, ’s nachts het vee op te hokken of natuurlijke kuddestructuren bij runderen en paarden te stimuleren. Uit onderzoek in opdracht van BIJ12 blijken deze maatregelen over het algemeen zeer effectief.[30]

“Een 150 kilometer lang hek rondom de provincie Fryslân is echter geen wezenlijke oplossing en klinkt ronduit Trumpiaans.”

Desalniettemin zal het in de praktijk echter niet altijd haalbaar zijn om predatie volledig te voorkomen. Hiermee wordt dan ook rekening gehouden en indien, ondanks het treffen van maatregelen, toch vermoed wordt dat een wolf verantwoordelijk is voor een gedood dier, dient men dit binnen 24 uur te melden waarna een sporenonderzoek zal worden uitgevoerd door een deskundige.[31] Mocht achteraf blijken dat ‘Isengrijn’ zijn tanden heeft gezet in ‘Belijn de ram’[32] of een schaap, dan kan men aanspraak maken op een schadevergoeding.[33] Dit dient te worden aangevraagd bij BIJ12 en dan zullen tevens de legeskosten, de kosten die gepaard gaan met de behandeling van de aanvraag, worden vergoed.[34] Daarnaast zal een bedrag ter hoogte van de taxatiewaarde van het dier, indien een dier is verwond en al dan niet inschakelen van een dierenarts is vereist, worden uitgekeerd. Mocht het dier toch komen te overlijden, dan zal tweemaal de taxatiewaarde en eventuele kosten voor het ophalen van het kadaver worden vergoed.[35]

 

De gekrenkte boer

Al met al laat men de boeren dus niet in de kou staan. Middels subsidies wordt het hen mogelijk gemaakt om hun dieren te beschermen én eventuele schades te verhalen. Een deel van de agrarische sector treft daarom al maatregelen om de wolf te weren maar anderen hebben de nieuwe realiteit nog niet weten te accepteren.[36] Vorig jaar april kwam zo ook schapenboer Verhulst in het nieuws nadat in totaal 43 van zijn schapen waren doodgebeten door een wolf. Hoewel dit zeer te betreuren is, was het voorval niet geheel onontkoombaar – Verhulst weigerde preventieve maatregelen te nemen. De schapenboer stelde dat hij zich niet door de wolf zou laten zeggen hoe hij zich moest gaan gedragen.[37] Logisch, daar heeft men nu eenmaal wet- en regelgeving voor – en laat dat nou juist adviseren om dergelijke maatregelen wél te nemen. Daarbij meende de beste man dat “zijn dieren net zo goed rechten hebben als die wolf.”.[38] Dat klopt, namelijk het recht om door hun herder adequaat beschermd te worden tegen een dergelijk roofdier.[39] Echter, een schapenboer die zijn schapen vrij en zonder toezicht laat grazen, geen maatregelen treft en vervolgens zijn beklag doet over het feit dat diens schapen ten prooi vallen aan een wolf, is lastig serieus te nemen. Wellicht moeten de rollen maar eens worden omgedraaid en dient deze ‘grote boze boer’ bij zichzelf te raden te gaan over diens manier van vee houden. Dus, beste boer Verhulst, als uw dieren evengoed rechten hebben als “die wolf”, waarom biedt u uw schapen dan geen deugdelijke bescherming die vanuit de Provincie worden aangeraden? Waarom verschaft u hen niet de bescherming waar u wettelijk toe gehouden bent en tot €20.000 subsidie voor kan ontvangen? De schuldige hier is niet de wolf maar de nonchalante herder.

“Echter, een schaapherder die zijn schapen vrij en zonder toezicht laat grazen, geen maatregelen treft en vervolgens zijn beklag doet over het feit dat diens schapen ten prooi vallen aan een wolf, is lastig serieus te nemen.”

Conclusie

De wolf heeft haar intreden gemaakt in Nederland en zal hoogstwaarschijnlijk haar rechtmatige plek in het ecosysteem hernemen. Het feit dat de mens de arrogante notie heeft dat zij de natuur toe kan eigenen is misplaatst en behoort het herintreden van de wolf niet onnodig in de weg te staan. Sterker nog, er zijn genoeg mogelijkheden om zo goed en kwaad als het gaat in zekere mate van harmonie met haar samen te leven. Dit vereist wel dat de herders hun verantwoordelijkheid nemen en zich beginnen te realiseren dat het houden van schapen nu eenmaal niet zo eenvoudig zal zijn als dat het de afgelopen honderd jaar is geweest. Tijden veranderen en men zal zich moeten aanpassen of leren te accepteren dat van tijd tot tijd onbeschermde schapen ten prooi vallen aan de wolf. Die keuze is volledig aan de herder. Echter, het idee dat alles wat niet binnen ons kader wil opereren dient te worden afgeschoten en dit de enige denkbare mogelijkheid is, kan niet anders worden beschreven dan kortzichting. De subsidies liggen klaar, de te nemen preventieve maatregelen zijn duidelijk en de effectiviteit hiervan is blijkens het verschil tussen predatiecijfers in Noorwegen en Zweden glashelder. Een schaapherder met enig verstand heeft niet al te veel te vrezen. Laat de politiek maar blaten, de wolf is terug.

Geschreven door S. L. van Muiswinkel
Chief Publications NILS Netherlands

[1] NOS, ‘Onderzoek: draagvlak voor wolf in Nederland neemt toe’, (NOS.nl, 17 juni 2020).
[2] Wolven in Nederland, ‘Wolvin gevestigd en met partner op de Veluwe’, (Wolveninnederland.nl, 18 februari 2019).
[3] Annefleur van Wanroij, ‘Flink meer wolven verwacht in 2021, weestand onder boeren neemt toe: ‘Nederland staat voor een keuze’’, (EenVandaag.avrotros.nl, 2 februari 2021).
[4] Monic Slingerland, ‘Moet de wolf een beschermde diersoort blijven in Nederland?’, (Trouw.nl, 30 mei 2020).
[5] Van Wanroij, 2021; Bert Wagendorp, ‘Nederland is niet te klein voor de wolf, maar wel voor de idee van de Grote Boze Wolf’, (Volkskrant.nl, 28 mei 2020).
[6] De Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten.
[7] Het Landelijk InformatieCentrum Gezelschapsdieren, ‘CITES’, (LICG.nl, geraadpleegd op 21 maart 2021).
[8] John D. C. Linnell, Arie Trouwborst, Floor M. Fleurke, ‘When is it acceptable to kill a strictly protected carnivore? Exploring the legal constraints on wildlife management within Europe’s Bern Convention’, (Nature Conservation 21: 129-157, 2017).
[9] Artikel 22 Conventie van Bern.
[10] Linnell, Trouwborst & Fleurke, 2017.
[11] Artikel 12 Habitatrichtlijn.
[12] Linnell, Trouwborst & Fleurke, 2017.
[13] Artikel 12 Conventie van Bern.
[14] Staatscourant 18306, 2014.
[15] Artikel 3.5 jo. 3.6 Wet Natuurbescherming.
[16] Artikel 7.8 Wet Natuurbescherming.
[17] Artikel 3.8 Wet Natuurbescherming.
[18] De wolf uit het epische dierdicht ‘Van den vos Reynaerde’.
[19] De vos uit het epische dierdicht ‘Van den vos Reynaerde’.
[20] De hond uit het epische dierdicht ‘Van den vos Reynaerde’.
[21] Angela Vosmeer & Mandy van Beek, ‘Onderzoeksrapport. De Drentse schapen- en geitenhouderij in beeld: Nulmeting van predatie op schapen en geiten in de provincie Drenthe’, (Opdrachtgever: Provincie Drenthe, 2016).
[22] Dagblad van het Noorden, ‘De wolf doodde vorige jaar 166 schapen in ons land (waarvan 69 in Groningen en Drenthe)’, (DvhN.nl, 18 januari 2019).
[23] John D. C. Linnell & Benjamin Cretois, ‘The revival of wolves and other large predators and its impact on farmers and their livelihood in rural regions of Europe’, (Opdrachtgever: Europese Commissie voor Landbouw en plattelandsontwikkeling, 2018).
[24] Linnell & Cretois, 2018.
[25] Linnell & Cretois, 2018; Frans van Bommel, Leo Linnartz & Liesje Floor, ‘Effectieve en praktisch uitvoerbare preventieve maatregelen ter voorkoming van predatie van vee door wolven’, (Opdrachtgever: BIJ12, 2015).
[26] Besluit houders van dieren, §2, art. 1.6.
[27] Floris Brandriet & Dominique Voss, ‘Wolven doodden recordaantal schepen in Nederland: deze zeven waren de boosdoeners’, (AD.nl, 21 maart 2021).
[28] Steven Radersma & Eddy Zwerver, ‘Wolvenhek rond Friesland is een onzinnig plan’, (RTVnoord.nl, 7 januari 2021).
[29] Provincie Gelderland, ‘Voorkomen van schade door wolven’, (Gelderland.nl, geraadpleegd op 21 maart 2021); Provincie Drenthe, ‘Subsidie voorkomen schade door wolven provincie Drenthe’, (Provincie.drenthe.nl, geraadpleegd op 21 maart 2021).
[30] Van Bommel, Linnartz & Floor, 2015.
[31] Interprovinciaal Wolvenplan 24 januari 2019, §5.3, p.19
[32] De ram uit het epische dierdicht ‘Van den vos Reynaerde’.
[33] Interprovinciaal Wolvenplan 24 januari 2019, §5.4, p.20
[34] Interprovinciaal Wolvenplan 24 januari 2019, §5.4, p.20
[35] Interprovinciaal Wolvenplan 24 januari 2019, §5.4.1, p.21.
[36] Wagendorp, 2020.
[37] EenVandaag, ‘Woedende boer Jos verloor 43 schapen aan de wolf: ‘En de dader mag gewoon vrij rondlopen’’, (EenVandaag.Avtrotros.nl, 2020).
[38] EenVandaag, 2020.
[39] Besluit houders van dieren, §2, art. 1.6