Vanwege ‘diepe zorgen over de catastrofale humanitaire gevolgen die zouden voortvloeien uit elk gebruik van kernwapens’, hebben 86 landen, ‘zich baserend op de principes en regels van het internationaal humanitair recht’, een verdrag ondertekend.[1] Dit Verdrag inzake het verbod op kernwapens (hierna: het Verdrag) is op 22 januari 2021 in werking getreden; negentig dagen nadat het vijftigste land het Verdrag heeft geratificeerd. Hiermee is het Verdrag internationaal recht geworden, en daarmee juridisch bindend voor alle partijen. Hoewel sommige landen en organisaties er blij mee zijn en het een historische gebeurtenis noemen, lijkt de inwerkingtreding slechts symbolisch van aard.[2] Historisch, omdat kernwapens voorheen niet onder een categorisch verbod vielen, maar voornamelijk symbolisch omdat de kernmachten en de NAVO-landen niet onder de ondertekenaars van het Verdrag vallen. Wat kan er met het Verdrag, ondanks de samenstelling van de ondertekenaars, alsnog worden bereikt?
Wat men een voorloper zou kunnen noemen van dit Verdrag is het Verdrag inzake de niet-verspreiding van kernwapens uit 1968, ook wel het Non-proliferatieverdrag genoemd. Het Non-proliferatieverdrag is, zoals de naam al aangeeft, gericht op het tegengaan van de verspreiding van kernwapens. Staten mochten bij toetreding van het Non-proliferatieverdrag hun al bestaande kernwapens behouden, maar niet overdragen aan andere staten. Het doel was het beperken van het bezit van kernwapens. Het Verdrag gaat een stap verder. Er is nu sprake van een volledig verbod, met als doel de totale eliminatie van kernwapens.[3]
Met dit volledige verbod zijn een aantal staten het niet eens. Deze staten zijn de NAVO-landen en de staten die over kernwapens beschikken, te weten de Verenigde Staten, Rusland, Groot-Brittannië, China, Frankrijk, Inda, Pakistan, Noord-Korea.[4] [5] Deze landen hebben overigens ook niet deelgenomen aan de onderhandelingen over het Verdrag en zij hebben dus ook niet gestemd. In tegenstelling tot de andere NAVO-landen heeft Nederland wel actief deelgenomen aan de onderhandelingen over het Verdrag in 2017. Nederland pleit namelijk voor een kernwapenvrije wereld. Toch is het Verdrag niet ondertekend omdat dit niet zou stroken met de Nederlandse NAVO-verplichtingen.[6] Door het Verdrag te ondertekenen, verbinden staten zich ertoe om onder geen enkele omstandigheid kernwapens te ontwikkelen, testen, produceren, op te slaan of over te dragen. Evenzeer is verboden het gebruik, de dreiging van het gebruik van kernwapens, en het leveren van hulp en aanmoedigen bij de verboden activiteiten.[7] Echter, op Nederlands grondgebied zijn kernwapens te vinden van mede NAVO-lid de Verenigde Staten.[8] Nederland kan niet tegelijkertijd aan beide verplichten voldoen en heeft een keuze te maken.
Volgens de andere landen zou het Verdrag onder andere afbreuk doen aan het Non-proliferatieverdrag. Hier is het Rode Kruis het in ieder geval niet mee eens. Het Verdrag inzake het verbod op kernwapens ondersteunt de nucleaire ontwapenings- en non-proliferatiedoelen van het Non-Proliferatieverdrag juist en vult deze aan.[9] Daarnaast zijn er na het verdrag uit 1968 geen vooruitgangen geboekt en hebben onderhandelingen geen resultaten opgeleverd. Een wereldwijd verbod was een nodige stap richting een kernwapenvrije wereld. De Internationale Campagne voor Afschaffing van Nucleaire wapens (ICAN) (die in 2017 de Nobelprijs ontving voor haar werk aan het Verdrag) is in ieder geval van mening dat het Verdrag “door zijn normatieve kracht het gedrag van nucleair bewapende landen zal beïnvloeden, zelfs als ze weigeren zich erbij aan te sluiten.”.[10]
Historisch, maar voornamelijk symbolisch. Dat is waar het Verdrag inzake het verbod op kernwapens nog even om bekend zal staan. Dit is echter niet het einde. Organisaties tegen kernwapens zullen blijven strijden voor een kernwapenvrije wereld. Het Verdrag zal daar volgens hen bij helpen. Wellicht dat de toenemende druk ook daadwerkelijk verandering zal brengen. De noodzaak voor het uitbannen van kernwapens is volgens de ICAN duidelijk: “It is time to end them, before they end us.”.[11]
[1] (Preamble) Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons, http://undocs.org/A/CONF.229/2017/8
[2] NOS. (2020, 25 oktober). Kernwapenverbod VN treedt in werking, Nederland doet niet mee.https://nos.nl/artikel/2353715-kernwapenverbod-vn-treedt-in-werking-nederland-doet-niet-mee.html
[3] De Grève, L., & Van Baelen, A. (2019, 5 juli). Het Nucleaire Verbodsverdrag en het Non-Proliferatieverdrag: het ene sluit het andere niet uit. Rode Kruis. https://www.rodekruis.be/nieuws-kalender/blog/het-nucleaire-verbodsverdrag-en-het-non-proliferatieverdrag-het-ene-sluit-het-andere-niet-uit/
[4] Center for Arms Control and Non-Proliferation. (z.d.). Countries. Geraadpleegd op 1 februari 2021, van https://armscontrolcenter.org/countries/
[5] ICAN. (z.d.). Signature and ratification status. Geraadpleegd op 1 februari 2021, van https://www.icanw.org/signature_and_ratification_status
[6] ICAN. (z.d.). Netherlands. Geraadpleegd op 30 januari 2021, van https://www.icanw.org/netherlands
[7] Article 1 of the Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons, http://undocs.org/A/CONF.229/2017/8
[8] Zie voetnoot 6
[9] Zie voetnoot 3
[10] ICAN. (2016, 23 december). UN General Assembly approves historic resolution / ICAN [Persbericht].https://www.icanw.org/campaign-news/un-general-assembly-approves-historic-resolution
[11] ICAN. (z.d.). Why a ban? Geraadpleegd op 30 januari 2021, van https://www.icanw.org/why_a_ban
Geschreven door Kazouti, R.