NILS Talks: Een treurig lied

De wintermaanden hebben inmiddels hun intreden gedaan en wintergasten verfraaien onze bossen en polders. Fraai gekleurde Kepen komen met kleine groepjes op vetbolletjes af en Koperwieken zijn in groten getale te vinden in de heggen en bosjes. Terwijl de waterlandschappen van ons lage land wederom worden versierd met diverse overwinterende zwanen-, eenden- en ganzensoorten, vliegt er wellicht al een enkele Ruigpootbuizerd over onze polders. Uit onderzoek is gebleken dat verschillende vogelpopulaties binnen de Europese Unie het geleidelijk aan steeds beter beginnen te doen in vergelijking tot de populaties buiten het grondgebied van de Unie. Deze lijn heeft zich ingezet sinds de vaststelling van de Europese Vogelrichtlijn (EU Vogelrichtlijn) in 1979.[1] Men zou zich nu dan ook kunnen gaan afvragen of wet- en regelgeving überhaupt nog wel nodig is voor vogels. Immers, Schiphol heeft sinds jaar en dag te kampen met overlast van ganzen en stedelingen klagen steen en been over de Stadsduif, Kauw en Groene Halsbandparkiet. Zijn er onderhand niet genoeg vogels? “Nee, nimmer!” luidt mijn betoog. Van imposante arenden tot zingende lijsters, de Europese vogels verdienen onze bescherming.

 

Relevante wet- en regelgeving

Momenteel worden vogels en hun leefgebieden beschermd op grond van de EU Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn, beiden in Nederland geïmplementeerd krachtens de Wet Natuurbescherming. Vogels hebben echter weinig boodschap aan grenzen en daarom worden de aangewezen leefgebieden binnen de Europese Unie aangeduid als Natura 2000-gebied. Al doende ontstaat langzaam maar zeker een Europees ecologisch netwerk van natuurgebieden. Daarnaast spelen het Ramsar verdrag, UNESCO Werelderfgoedverdrag en het Verdrag van Bonn een belangrijke rol in de internationale conservatie. Dit neemt helaas niet weg dat vogels het zwaar te verduren hebben. Naar schattingen worden er op jaarbasis 6 tot 15 miljoen vogels in Europese lidstaten rondom de Middellandse Zee en 0.4 tot 2.1 miljoen vogels in de Kaukasus en Noord en Midden-Europa illegaal gedood en gevangen.[2]

 

Verdwenen arenden

Illustratief voor de problematiek rondom specifiek roofvogels is de Steenarend. Terwijl de populatie binnen het Alpengebied merendeels stabiel is en op plekken toeneemt, heeft de populatie in Schotland te kampen met onverklaarbare verdwijningen van gezenderde arenden. Tussen 2004 en 2016 zijn maar liefst één op de drie Steenarenden als donder bij heldere hemel van de radar verdwenen. Hun zenders zijn nooit teruggevonden en gevreesd wordt dat de vogels opzettelijk worden gedood.[3]  Dergelijke praktijken voltrekken zich namelijk door heel Europa. Vele Europese roofvogelsoorten verkeren in zwaar weer door bejaging, vergiftiging en vernieling van nesten. Afgezien van de Grauwe kiekendief, Buizerd en Slechtvalk neemt het aantal broedende roofvogelsoorten in Nederland helaas af.[4]

 

Illegale tradities

Niet enkel in de noordelijk regionen van Europa vallen vogels ten prooi aan criminele activiteiten. Sterker nog, er zijn zelfs Zuid-Europese overheden die dergelijke misstanden actief steunen. In de Spaanse regio Valencia beschermt de lokale overheid actief een zwaar bekritiseerde manier van lijstersoorten vangen, genaamd parany.[5] Jaarlijks eist deze praktijk de levens van 1.5 miljoen lijsters en ruim vijfhonderdduizend andere vogels, waarvan vele soorten zijn beschermd onder zowel de Spaanse als Europese wetgeving.[6] Ondanks dat de Commissie daarom in 2003 heeft gesteld dat parany onverenigbaar is met de EU Vogelrichtlijn, blijft parany gedoogd door de lokale overheid en gesteund door invloedrijke voorstanders.[7]

 

Omstreden delicatesse

De buitensporige aantallen kunnen deels worden verklaard door het bestaan van een illegale commerciële handel in wilde zangvogels. Bepaalde soorten – voornamelijk kleine zangvogels – worden in Frankrijk en Italië als ware delicatesse gezien.[8] Een schrijnend voorbeeld hiervan is de Franse liefde voor de Ortolaan, een steeds zeldzamere gorzensoort. De Franse oud-president François Mitterrand had als laatste wens om zich nog een enkele keer tegoed te doen aan deze zangvogeltjes voordat hij zou sterven.[9] Acht dagen voor zijn overlijden werd voor hem en de zijnen een “Feestmaal aan Ortolanen” geserveerd, terwijl de Ortolaan uitdrukkelijk is opgenomen in Bijlage I van de EU Vogelrichtlijn. In theorie zou dat moeten betekenen dat de soort speciale bescherming geniet en derhalve niet kan worden afgeschoten of gevangen – laat staan worden geserveerd op zo een decadente en schaamteloze manier.

 

Verhandeling

Wellicht klinkt het eten van een wild vogeltje momenteel nog vrij onschuldig. Nu de decembermaand op haar einde loopt, zullen velen van ons het jaar gaan afsluiten met een feestmaal waarbij kwartel, fazant, parelhoen of andersoortig wild gevogelte zal worden geserveerd. De illegale verhandeling van wilde vogels is echter een stuk minder onschuldig. De handel heeft een geschatte waarde van 10 miljoen euro en is in handen van de georganiseerde misdaad. Vanuit Zuidoost en Centraal-Europa worden ieder jaar honderdduizenden wilde vogels naar Italië geëxporteerd.[10] In 2001 onderschepte de Hongaarse douane 11.888 bevroren vogels ter waarde van 1.2 miljoen euro en de Italiaanse rechtbank veroordeelde twee jachttourismebedrijven voor het smokkelen van twee miljoen vogels vanuit Servië in 2003.[11] In 2018 heeft de Italiaanse overheid, in samenwerking met Europol, twee smokkelaars gearresteerd. Het tweetal had voor ogen om circa 50 beschermde vogelsoorten te verkopen in Noord-Europese lidstaten. Illustratief voor de inherente waarde van deze handel waren de 15 onderschepte Scharrelaars ter waarde van 7.500 euro.[12]

 

Een laatste lied

Al met al kan niet worden ontkend dat de EU Vogelrichtlijn positieve effecten heeft gehad. Daarbij zetten overheden zich in om de illegale jacht en handel zo goed en kwaad als het gaat tegen te gaan en vogels te beschermen. Echter, een wezenlijk probleem is de perceptie die wij van vogels hebben. De één ziet een roofvogel als een zwaard van Damocles in de hemel zweven terwijl de ander lekkernijen ziet rondflapperen. Daarbij knijpen sommige overheden hun ogen dicht terwijl criminelen kansen zien. Telkens weer blijkt Italië een spin in het wiel te zijn en het wordt tijd dat overheden zich meer gaan inzetten voor de bescherming van onze vogels. Vogels vervullen namelijk letterlijk de functie van een “kanarie in de kolenmijn”; zij zijn dé pijlers voor een gezond ecosysteem.

 

Over ‘kanaries’ gesproken, laten wij eindigen op een positieve noot en ons realiseren dat de Wielewaal – een prachtige gele vogel – het de laatste tien jaar steeds beter doet. Alhoewel de soort in sommige gebieden uitgestorven is, doet hij het volgens de Vogelbescherming Nederland steeds beter in populierbossen. Ik hoop er dan ook ooit nog één in Nederland te kunnen zien. De vooruitzichten stemmen hoopvol. Wellicht dat de muzikant zijn lied dan laat horen tijdens een wandeling in de Flevopolder of rondom het Lauwersmeer. Dus, zoals Andries Hartsuiker ooit zong;

 

“Kom naar buiten allemaal, dan zoeken wij de wielewaal.”

 

Geschreven door S. L. van Muiswinkel

Chief Publications NILS Netherlands