Met het overlijden van opperrechter Ruth Bader Ginsburg, de tweede vrouw ooit die deel uit heeft mogen maken van het Amerikaans Hooggerechtshof, heeft de politieke strijd in de Verenigde Staten een nieuwe dimensie gekregen. Met het openvallen van een vacature in het Amerikaanse Hooggerechtshof, ziet president Trump zijn kans schoon om conservatieve kiezers voor zich te winnen in de aanloop van de verkiezingen in november. De kandidaat die hij als vervanger van de progressieve opperrechter Ginsburg wenst te zien, is niemand minder dan de conservatieve Amy Coney Barett. Barrett, moeder van zeven kinderen waarvan er twee geadopteerd zijn uit Haïti, is – in tegenstelling tot Ginsburg – tegen abortus. Men vreest dat het mijlpaalarrest Roe vs Wade, waarin werd geoordeeld dat abortus onder het recht op privacy valt, haar gelding zal kwijtraken bij een conservatieve meerderheid in het Hooggerechtshof. In hoeverre is deze vrees terecht?
De nominatie
In de Verenigde Staten is de nominatie van een rechter voor een plek in het Hooggerechtshof een zeer gepolitiseerde aangelegenheid.[1] Het Hooggerechtshof geeft vaak het laatste oordeel in omstreden zaken. Deze zaken behandelen onder andere betwistbare wetten, conflicten tussen de deelstaatregeringen en de federale overheid en verzoeken tot tijdelijke opschorting van de doodstraf. De bevoegdheid van de president om een rechter voor het Hooggerechtshof te nomineren, zit verankerd in het tweede artikel van de Amerikaanse grondwet. De Senaat heeft vervolgens als taak om de kandidaat goed te keuren op grond van onder meer intensieve hoorzittingen. Kandidaten worden daarna voor het leven gekozen. Omdat een opperrechter voor het leven wordt benoemd en het Hooggerechtshof oordeelt over omstreden kweties, staat er voor de Amerikaanse president veel op het spel. Het nomineren van een kandidaat kan namelijk verstrekkende gevolgen hebben. Dit laat zich onder andere gelden indien een staatswet conflicteert met de Grondwet.
Roe vs Wade
Dit laatste was het geval in een zaak die in 1971 is ingediend door ene Norma McCorvey – beter bekend als Jane Roe – tegen Henry Wade, Officier van Justitie van Dallas.[2] Laatstgenoemde had een Texaanse wet gehandhaafd welke abortus verbood, behalve indien daarmee het leven van een vrouw gespaard kon worden. Op 22 januari 1973 kwam het Hooggerechtshof uiteindelijk tot een meerderheidsoordeell. Met een verhouding van 7 tegen 2 werd de legaliteit van het recht op abortus bevestigd. Dit vond zijn juridische basis in het Veertiende Amendement van de Grondwet van de Verenigde Staten. Het Hooggerechtshof beargumenteerde dat het recht op abortus valt onder het recht op privacy, welke op haar beurt beschermd wordt door het Veertiende Amendement. Deze uitspraak gaf vrouwen het recht op abortus gedurende de gehele zwangerschap. Echter, de afzonderlijke staten werd wel de ruimte gegeven om het recht op abortus te reguleren in de tweede en derde trimesters.
De invloed van Amy Coney Barett
Indien de nominatie van Amy Coney Barett door de Senaat bevestigd wordt, zijn er verschillende manieren die de geldigheid van Roe vs Wade teniet kunnen doen.[3] Allereerst zijn er de staatswetgevers. Deze wetgevers kunnen wetten goedkeuren die het hebben of uitvoeren van een abortus illegaal maken.Na Roe vs Wade zijn er vele staatswetten in het leven geroepen die zware restricties opleggen op het recht op abortus of zelfs abortus in haar geheel verbieden. Deze staatwetten waren echter gedoemd vernietigd te worden wanneer de wetten ter discussie kwamen in rechtszaken. Een sterke conservatieve meerderheid in het Hooggerechtshof zou nu de kans kunnen grijpen om Roe vs Wade te heroverwegen. Met die wetenschap zullen conservatieve staten waarschijnlijk proberen deze mogelijkheid voor het Hooggerechtshof te creëren. Een tweede manier waarop Roe vs Wade haar gelding kan verliezen is wanneer een individu, of nog waarschijnlijker een anti-abortus groep, een aanklacht indient. Als de zaak uiteindelijk voor het Hooggerechtshof komt en de aanklagers beargumenteren dat het recht op abortus niet in het recht op privacy gelezen kan worden, dan kan het individuele staten toegestaan worden om wetgeving te maken die abortus verbiedt of (nog verder) beperkt. Ook kunnen de conservatieve rechters hun krachten bundelen en de ‘Roe-regel’ veranderen. Zo kunnen ze expliciet tot het oordeel komen dat de ‘Roe-regel’ toch geen fundamenteel recht is en kunnen zij staten een carte blanche geven in het reguleren van abortus. Een wat minder radicale aanpak zou zijn dat het Hooggerechtshof oordeelt dat er een beperkte mate van recht op abortus bestaat.
Stare decisis
Dit is de theorie, maar de vraag is hoe waarschijnlijk het zal zijn dat een van de eerdergenoemde wegen wordt ingeslagen. Het is namelijk niet alledaags dat het Hooggerechtshof terugkomt op beslissingen, zeker niet als het gaat om beslissingen die een fundamenteel recht in het leven hebben geroepen. Dit fenomeen wordt ook wel ‘stare decisis’ genoemd. Dit houdt in dat het Hooggerechtshof zich houdt aan een bepaald precedent, maar zich uitspreekt tegen de inhoud hiervan.
Het is op dit moment misschien nog moeilijk, zo niet onmogelijk, om te zeggen dat het einde van het ‘Roe-tijdperk’ in zicht is. Aan de ene kant zal er met de aanwijzing van Amy Coney Barett, die zich in meerdere instanties sterk heeft uitgesproken tegen abortus, een sterk conservatieve meerderheid in het Hooggerechtshof ontstaan. Aan de andere kant heeft het Hooggerechtshof sinds 1970, drie jaar voor de uitspraak Roe vs Wade, een Republikeinse meerderheid gehad – op het jaar na het overlijden van Antonin Scalia op 13 februari 2016 na. In dat jaar was er namelijk sprake van een evenwicht tussen het aantal Democraten en Republikeinen. In de afgelopen decennia hebben zich ook genoeg zaken voorgedaan waarin het Hooggerechtshof de legaliteit van abortus had kunnen heroverwegen, maar dit heeft zij tot nog toe nagelaten. Dus of de vrees dat het abortusrecht niet langer zal bestaan terecht is, zal de tijd uiteindelijk gaan uitwijzen.
Geschreven door: Yassir Rotbi
[1] BBC, ‘Why US top court is so much more political than UK’s’, (bbc.com, 21 september 2020), https://www.bbc.com/news/world-us-canada-45632035
[2] CNN, ‘Roe v. Wade Fast Facts’, (edition.cnn.com, 7 mei 2020), https://edition.cnn.com/2013/11/04/us/roe-v-wade-fast-facts/index.html
[3] Law&Crime, ‘Here’s How Amy Coney Barrett Could Overturn Roe v. Wade if Trump Nominates Her to Supreme Court’, (lawandcrime.com, 21 september 2020), https://lawandcrime.com/supreme-court/heres-how-amy-coney-barrett-could-overturn-roe-v-wade-if-trump-nominates-her-to-supreme-court/