Het is geen geheim dat de juridische sector niet helemaal up-to-date is met de huidige technologische ontwikkelingen en het digitaliseren van werkzaamheden. Dit is echter begrijpelijk gezien de complexe werkzaamheden waar men mee te maken heeft en de genoodzaakte zorgvuldigheid die hiermee gemoeid gaat. Deze werkzaamheden kunnen niet zonder meer door alles en iedereen worden overgenomen. Daarnaast is iedere rechtszaak uniek en dienen alle feiten en omstandigheden wederom te worden meegenomen in de behandeling daarvan. Bovendien is het van belang dat procespartijen op gelijke voet staan en de mogelijkheid hebben om van hun rechten gebruik te maken, zoals het recht van een verdachte om met diens advocaat te kunnen overleggen.
Deze kwesties zijn niet onaangetast gebleven door de recente coronacrisis. Rechters zijn gedwongen om (zeer) urgente rechtszaken online of telefonisch te behandelen. Dit tot ongenoegen van veel advocaten. Zij vrezen onder andere dat het gebruik van deze digitale middelen ook de inhoudelijke behandeling van de zaken zal aantasten, vooral wanneer rechters binnenkort de ontstane achterstand zullen proberen weg te werken. Rechters geven aan dat achterstanden wegwerken juist een van de redenen is waarom zij door willen met online rechtszaken na de coronacrisis. De meningen zijn zoals gewoonlijk verdeeld, maar wat is de stand van zaken van de digitalisatie van de Rechtspraak? Is de huidige werkwijze goed genoeg voor de recent veranderde omstandigheden?
Project KEI
Een website, digitale dossiers en computerschermen in rechtszalen. Dit zijn slechts een aantal ontwikkelingen van de afgelopen jaren binnen de Rechtspraak. Het meest recente en grote project Kwaliteit En Innovatie rechterlijke macht (KEI), waarmee de Raad voor de Rechtspraak (hierna: de Raad) in 2012 was begonnen, moest ervoor zorgen dat verscheidene partijen digitaal konden procederen. Voor niet-professionele partijen bleef de mogelijkheid om schriftelijk te procederen bestaan, maar voor professionele partijen zoals advocaten en bestuursorganen zou digitaal procederen zelfs verplicht worden. Verder wilde de Raad juridische processen automatiseren. Met het project zou de rechtszoekende dichter bij de rechtspraak worden gebracht. Echter, begin 2018 werd duidelijk dat het project geen doorgang kon vinden. De Raad schreef een brief aan minister Dekker voor Rechtsbescherming, beginnende met de woorden: “KEI wordt gereset.”. Deze reset duidt op de verschuiving van de focus van het automatiseren van juridische procedures naar de digitale toegankelijkheid. Project KEI was te ambitieus.
Corona
Nog geen twee jaar later krijgt de Rechtspraak te maken met een andere tegenslag: de coronacrisis. In maart van dit jaar moesten de gerechtsgebouwen tijdelijk de deuren sluiten. Slechts urgente zaken gingen door, meestal met gebruikmaking van videobellen of telefonisch horen. Verder was het publiek niet meer welkom bij rechtszaken. (Voor een uitgebreider overzicht van de ontwikkelingen, zie het dossier ‘Coronavirus’ van de Nederlandse Orde van Advocaten). De zorgen groeiden. Vertrouwelijk overleg tussen advocaat en cliënt was niet meer mogelijk, de achterstand werd steeds groter en uitspraak doen in het openbaar werd moeilijker zonder publiek. Het waren onzekere tijden voor iedereen, maar langzamerhand veranderden de maatregelen. Er worden nu steeds meer zittingen gehouden waarbij de procespartijen en overige procesdeelnemers fysiek aanwezig kunnen zijn. Het aantal fysieke zittingen hangt nog wel af van de inrichting van het gerechtsgebouw (niet in elke ruimte kunnen de nieuwe maatregelen worden gehanteerd) en het type zaak. Strafzaken, jeugd(straf)zaken en familiezaken krijgen voorrang. Ook het publiek is in beperkte mate weer welkom in de rechtszaal. Verder worden er livestreams verzorgd en kunnen journalisten via Skype een zitting bijwonen.
Grotere afstand
Wellicht is het idee om zaken te behandelen via videobellen of andere digitale mogelijkheden zelf niet verkeerd, mits de uitwerking daarvan in lijn is met belangrijke rechtsbeginselen en grondrechten. Om dat te kunnen bereiken, heeft men tijd en ervaring nodig. De Raad voor de Rechtspraak heeft zes jaar gewerkt aan het digitaliseren en automatiseren van “simpele” processen. Bovendien vonden deze veranderingen geleidelijk plaats; in verschillende fasen, op kleine schaal en per rechtsgebied. De coronacrisis heeft men gedwongen om op zeer korte termijn de werkwijze geheel aan te passen; op elk niveau, in elke regio, en in elk rechtsgebied. Een dergelijke omschakeling is ver van eenvoudig. Dat niet iedereen tevreden is met de huidige werkwijze, is dan ook niet onbegrijpelijk. Het vergroten van de digitale toegankelijkheid is altijd de wens geweest, maar de door de coronacrisis vergrote afstand tussen de rechtszoekende en de rechtspraak heeft daar nu een noodzaak van gemaakt.
Geschreven door Rania Kazouti
Bronnen:
NOS, ‘Slachtoffers gedupeerd door coronamaatregelen bij rechtbanken’, (NOS.nl, 8 mei 2020), https://nos.nl/artikel/2333255-slachtoffers-gedupeerd-door-coronamaatregelen-bij-rechtbanken.html
NOS, ‘Slachtoffers gedupeerd door coronamaatregelen bij rechtbanken’, (NOS.nl, 8 mei 2020), https://nos.nl/artikel/2333255-slachtoffers-gedupeerd-door-coronamaatregelen-bij-rechtbanken.html
Nieuwsuur, Rechtbanken weer open, maar zorgen over zorgvuldigheid rechtspraak. (NOS.nl, 23 april 2020), https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2331527-rechtbanken-weer-open-maar-zorgen-over-zorgvuldigheid-rechtspraak.html NOS. Rechters willen na corona door met onlinerechtszaken: ‘Dit biedt kansen’. (NOS.nl, 21 juli 2020), https://nos.nl/artikel/2341368-rechters-willen-na-corona-door-met-onlinerechtszaken-dit-biedt-kansen.html
Raad voor de Rechtspraak, Rechtspraak: digitale toegankelijkheid in plaats van automatisering. (Rechtspraak.nl, 10 april 2018), https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/Paginas/Rechtspraak-digitale-toegankelijkheid-in-plaats-van-automatisering-.aspx
De Rechtspraak. [Coronavirus (COVID-19)]. (rechtspraak.nl, z.d.), https://www.rechtspraak.nl/coronavirus-(COVID-19)/#tabs
Tijdelijke algemene regeling zaaksbehandeling. (rechtspraak.nl, (versie) 28 augustus 2020), https://www.rechtspraak.nl/coronavirus-(COVID-19)/Paginas/COVID-19-Tijdelijke-algemene-regeling-zaaksbehandeling-Rechtspraak.aspx De Rechtspraak. [Coronavirus (COVID-19)]. (rechtspraak.nl, z.d.), https://www.rechtspraak.nl/coronavirus-(COVID-19)/#tabs