NILS TALKS: De wisselwerking tussen gezichtsherkenning en ethiek

Je mobiel ontgrendelen zonder een pincode in te voeren en toegang krijgen tot je fitnesszaal zonder een toegangspas op zak te hebben. Dit is zomaar een greep uit de praktische toepassingen die gezichtsherkenningstechnologie met zich meebrengt. Vanwege de potentie om omvangrijke en diverse situaties te vergemakkelijken, neemt de toepassing van deze technologie in de praktijk in rap tempo toe. Echter, dit fenomeen kan de nodige risico’s met zich meebrengen. De strekking van dit artikel ziet op het identificeren van een aantal van deze risico’s en het beschrijven van de huidige situatie voor wat betreft ethiek en privacy. 

Achtergrond
Gezichtsherkenning is niet nieuw. Zo controleert de politie reeds tientallen jaren met het menselijk oog gelaatsafbeeldingen teneinde verdachten te identificeren.1 Concreet houdt de term een biometrische techniek in waarmee eigenschappen van het menselijk gezicht worden geanalyseerd. Niet enkel de structuur en de vorm van het gezicht worden waargenomen. De verhoudingen tussen onderdelen van het gezicht (e.g. de afstand tussen de ogen, neus en kaak) worden eveneens meegenomen in de analyse.2 Vervolgens worden de geobserveerde punten vergeleken met een geregistreerde afbeelding om, onder andere, te bepalen of er sprake is van een ‘match’. 

Ethiek 
Gezichtsherkenning heeft een lange staat van dienst. Het gemak waarmee de technologie kan worden toegepast speelt een belangrijke rol in haar opmars. Zo kan de installatie van camera’s in de publieke ruimte ertoe leiden dat men zonder enige vorm van besef is onderworpen aan analyses. Het gegeven dat individuen kunnen worden herkend in een menigte en er verder geen enkele vorm van contact is vereist, roept vragen op omtrent de reikwijdte van de toepassing.3 Voor welke toepassingen is het de overheid toegestaan om gebruik te maken van gezichtsherkenning? In welke situaties komen de vrijheden van de mens in het geding? Welke biometrische gegevens mogen er worden opgeslagen en worden gedeeld? De beantwoording van deze vragen is heden ten dage relevanter dan ooit tevoren. Zo is er in Duitsland onlangs hevig gedemonstreerd tegen het voorstel om gezichtsherkenningstechnologie te implementeren op 135 treinstations en veertien luchthavens. De toepassing waarbij reizigers, zonder dit op te merken, worden gecontroleerd zou leiden tot een ‘te grote inbreuk op de vrijheid’.4 Als geheel bezien dient de beantwoording van dergelijke ethische vragen te leiden tot het trekken van een ‘maatschappelijke grens’. 5 In een ideale situatie wordt de lijn getrokken op een punt waar de mogelijkheden van de technologie optimaal worden benut zonder inbreuk te maken op de identiteit van de burger.

Privacy
De grondslag van de bescherming van onze privacy is zowel opgenomen in de Nederlandse wet (i.e. artikel 10 Grondwet) als in Europese- en internationale verdragen (i.e. artikel 8 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en artikel 17 Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politiek Rechten). Binnen de wisselwerking tussen gezichtsherkenning en ethiek vormt privacy een leerstuk dat regelmatig naar voren komt in de literatuur. De ontwikkelingen binnen het gebruik van de gezichtsherkenningstechnologie zouden op langere termijn haaks kunnen staan op de zojuist genoemde bepalingen.   

De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) strekt zich gedeeltelijk uit over het gebruik van biometrie. De verwerking van biometrische persoonsgegevens met als doel identificatie van personen is ingevolge de AVG niet toegestaan. Echter, de Uitvoeringswet AVG bepaald dat dit verbod niet van toepassing is indien de verwerking noodzakelijk is en er een passende grondslag aanwezig is.6 Het laatstgenoemde punt kan een bron vormen voor problematiek. Immers, in een situatie waarin er zelf een belangenafweging wordt gemaakt waarbij geen toestemming wordt gevraagd voor het gebruik van de technologie, is het denkbaar dat er inschattingsfouten worden gemaakt.7 Zodoende kunnen situaties zich voordoen waarin gezichtsherkenning wordt toegepast voor de identificatie van personen ondanks dat een rechtvaardiging voor gebruikmaking van deze bevoegdheid mist. 

De AVG geeft een gedeeltelijk Europees kader waaraan alle lidstaten zijn gebonden. Toch is de regelgeving omtrent gezichtsherkenning verschillend per land. Duitsland is een mooi voorbeeld waar momenteel nog niet op grote schaal gebruik wordt gemaakt van gezichtsherkenning en veel organisaties zich verzetten tegen het gebruik daarvan. Het contrast met het Verenigd Koninkrijk (VK) kan in dit opzicht niet groter. Het voormalige lid van de Europese Unie (EU) heeft in de afgelopen jaren op veel plaatsen experimenten gedaan met het gebruik van deze technologie. De rechter in het VK heeft recentelijk aangegeven dat het gebruik ervan niet illegaal is en past binnen de wettelijke kaders, ondanks de privacybezwaren die zij zelf ook onderkende.8

Naast overheden maken ook private partijen gebruik van gezichtsherkenning. Menig iPhonegebruiker ontgrendelt zijn smartphone met het gezicht. Het interessante aan deze toepassingen is de mate van afhankelijkheid naar de private partij toe. Apple lost dit op door de beveiliging in hun visie ondoordringbaar te maken en de afweging of dit te vertrouwen is, is aan de consument. In de openbare ruimte maken private partijen ook gebruik van gezichtsherkenning. Zo maakt Cathay Pacific op Schiphol gebruik van gezichtsherkenning voor het boarden van haar dagelijkse vlucht naar Hong Kong. Het overslaan van verschillende controlepunten op de luchthaven kan de reis aanzienlijk vergemakkelijken. Op dit moment is dit nog enkel een proef, maar op termijn is het mogelijk dat dit uitgebreid kan worden naar meerdere luchtvaartmaatschappijen op Schiphol.9

Vooruitblik
Heden ten dage biedt gezichtsherkenningstechnologie meer mogelijkheden dan de wet toelaat.10 Daarnaast bestaat er onduidelijkheid omtrent hetgeen is toegestaan. De onduidelijke  grenzen komen de waarborging van de privacy niet ten goede. De eerder beschreven uitdagingen, bekeken vanuit het perspectief van de publieke sector, gelden evenzeer voor de private sector. Ten tijde van het schrijven van dit artikel loopt er een onderzoek van het onderzoekscentrum van de overheid (Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum). Dit onderzoek stelt zich ten doel vast te stellen op welke wijze potentiële privacy-inbreuken kunnen worden voorkomen of beperkt.11 Naar verwachting zal de wisselwerking tussen gezichtsherkenning en ethiek ná publicatie van de resultaten van het onderzoek dan ook de nodige aandacht genieten. 

Geschreven door: Bilal Savas MSc LL.B & Samir Oassem MSc LL.B
Bronnen:
1. Grapperhaus, F. (2019, 20 november). Kamerbrief over gebruik gezichtsherkenningstechnologie [Kamerbrief]. Geraadpleegd van https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2019/11/20/tk-waarborgen-en-kaders-bij-gebruik-gezichtsherkenningstechnologie
2. L. J. Fennelly, Effective Physical Security, Oxford: Butterworth-Heinemann 2013.
3. Netatmo, Gezichtsherkenning, ethiek en wetgeving, z.d., https://www.netatmo.com/nl-nl/woordenlijst/gezichtsherkenning 
4. EMERCE, Duitse actie tegen automatische gezichtsherkenning, 10 januari 2020, https://www.emerce.nl/nieuws/duitse-actie-tegen-automatische-gezichtsherkenning
5. J. van Vugt, Hoe gezichtsherkenning zowel voor als tegen onze privacy kan werken, 3 februari 2020, https://www.winmagpro.nl/hoe-gezichtsherkenning-zowel-voor-als-tegen-onze-privacy-kan-werken
6. Autoriteit Persoonsgegevens, Biometrie, z.d., https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/onderwerpen/identificatie/biometrie
7. A. van Rijn en J. Bailey, (Hoe) gaat gezichtsherkenning gereguleerd worden?, z.d., https://www.ictrecht.nl/blog/hoe-gaat-gezichtsherkenning-gereguleerd-worden
8. The Guardian, Police use of facial recognition is legal, Cardiff high court rules, 4 september 2019, https://www.theguardian.com/technology/2019/sep/04/police-use-of-facial-recognition-is-legal-cardiff-high-court-rules
9. Emerce, Schiphol test boarden met gezichtsherkenning, 18 februari 2019, https://www.emerce.nl/nieuws/schiphol-test-boarden-gezichtsherkenning
10. NRC, Gezichtsherkenning is snel aan het ontsporen, 29 november 2019, https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/29/gezichtsherkenning-is-snel-aan-het-ontsporen-a3982169
11. WODC, Beperking privacyrisico’s toepassing gezichtsherkenningstechnologie, z.d., https://www.wodc.nl/onderzoeksdatabase/2992-beperking-privacyrisicoes-toepassing-gezichtsherkenningstechnologie.aspx

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *