Canada is een land wat bij de meeste onder ons te boek staat als een geweldige plaats voor een vakantie, of misschien wel een land om ooit eens te gaan wonen of werken. In de jaren ’50 was het een populaire bestemming voor Nederlanders die een nieuw leven wilden beginnen (samen met Australië en Nieuw Zeeland). Uit enige eigen ervaring, het is inderdaad een bijzonder vakantieland om te bezoeken. Vandaag gaat het alleen niet over hoe mooi het land is, maar richt ik mij op een bijzonderheid die wat minder bekend is, namelijk dat Canada een tweetalig land is. Wie in Canada is geweest zal het waarschijnlijk zijn opgevallen dat op alle publieke plaatsen zowel in het Engels als in het Frans wordt gecommuniceerd. Wat de meesten niet weten is dat Canada een bijzondere geschiedenis kent voor wat betreft deze tweetaligheid en dat dit ook zijn uitwerkingen heeft gehad op de huidige constitutie van het land.
Net zoals in het vorige artikel is een stukje historische context van groot belang voor het begrijpen van de materie. Waar de geschiedenis over de Europese Unie een vrij recent verhaal betreft, is de ontstaansgeschiedenis van Canada ouder. Samuel de Champlain heeft aan het begin van de 17de eeuw de fundamenten gelegd voor het Franse deel van Noord Amerika. Dit is gebeurd rondom de stad Quebec. Rond 1750 bestond het Franse deel van Noord Amerika uit wat wij kennen als Ontario, Quebec en een groot deel van het stroomgebied van de Mississippi. In 1763 werd het Canadese gebied afgestaan aan de Britten (als uitkomst van de Zevenjarige oorlog). Deze verschuiving van macht bracht een aantal problemen met zich mee.
Een eerste probleem wat zich al snel ontpopte was het verschil in religie, waar Frankrijk en haar koloniën katholiek waren, was in Groot Brittannië de anglicaanse variant van het christendom dominant. Toch werd het katholicisme in Canada maar kort onderdrukt. Nog voor het moment dat de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog in 1776 uitbrak waren de Britten zeer toegeeflijk aan de katholieken. Twee jaar eerder namelijk werd een wet aangenomen waarbij de katholieke inwoners van Canada het recht kregen het geloof vrij te beoefenen (1). Daarnaast bleef het Franse civiel recht onverkort van toepassing terwijl het een Engelse kolonie was. Het idee achter deze concessies was het voorkomen van onrust in Canada om alle aandacht te kunnen focussen op de problemen in de Dertien provincies (deze provincies kennen we nu als de Verenigde Staten van Amerika).
Bijna een eeuw later (in 1867) ontstond Canada als land, uit de Noord Amerikaanse gebieden van Groot Brittannië. In deze constitutie kreeg het Frans een officiële status naast het Engels binnen de nieuw gevormde provincie Quebec (3). Alle andere provincies waren daarentegen volledig Engelstalig. In de decennia die volgde op de vorming van het land, werd de positie van het Frans in Canada steeds verder onderdrukt. Het Engels was de facto de voertaal binnen de industrie en de overheid. Na de tweede wereldoorlog groeide het bewustzijn van de Québécoise in de jaren ’50 uit tot de ‘stille revolutie’ (4). In deze periode werden er wetten aangenomen in Quebec die het gebruik van het Frans in Quebec promootten (‘bill 101’) en Franstaligen meer kansen gaf op de arbeidsmarkt. Uiteindelijk heeft dit gezorgd voor de erkenning van het Frans als tweede officiële federale taal naast het Engels in 1969 (5).
De ontwikkelingen rondom de taal en positie in de wet bleven zich opstapelen tot de jaren ’90, steeds meer kregen de mensen in Quebec het idee dat ze een andere identiteit hadden dan Canada als land. Dit heeft in 1995 geleid tot het befaamde referendum waarbij de stem voor afscheiding het op 55.000 stemmen verloor van de nee stemmen. Sinds dit kookpunt, waarbij de hele wereld vol interesse meekeek (6), was het gedaan met het separatisme en begon de nadruk steeds meer te liggen op het verbeteren van de positie van het Frans en de cultuur die hoort bij Quebec. Uiteindelijk heeft dit in 2006 geleid tot het erkennen van Quebec als een land binnen Canada, een zogenoemde “Nation within a nation” (7).
Eind goed al goed zult u denken, een duidelijk compromis tussen de partijen waarbij beide zijde met elkaar door kunnen gaan en ieders rechten gewaarborgd zijn. Niets is echter minder waar, uiteindelijk heeft het veranderen van de status van het Frans geleid tot onvrede onder de Engelstalige bevolking, omdat het spreken van het Frans vereist is voor iedere hoge positie binnen de overheid en de meeste Engelstaligen het Frans niet machtig zijn. Dit wordt door sommige Engelstalige in Canada beschouwd als discriminatoir aangezien de Franstaligen die hoofdzakelijk in Quebec wonen meestal het Engels wel machtig zijn en hierdoor oververtegenwoordigd zouden zijn binnen de overheid (8).
Maar wacht, een land waarbij twee talen officieel zijn? Dat heeft iets weg van de situatie bij onze zuiderburen. Echter, er bestaan een aantal grote verschillen tussen de landen. In politiek opzicht is België veel complexer dan Canada. Waar Canada in principe drie lagen van bestuur kent, heeft België alleen op nationaal niveau al drie besturen (de federatie, gemeenschappen en gewesten). Tevens is de verhouding van de Belgische bevolking tussen Nederlands- en Franstaligen gelijker dan in Canada. Toch is op taalgebied de gelijkenis treffend en zijn ook in België veel compromissen te vinden voor wat betreft de verdeling van rechten tussen de taalgemeenschappen.
Voordat u begon met het lezen van dit artikel had u waarschijnlijk niet gedacht dat u Canada met België zou kunnen vergelijken, maar na het lezen van dit stuk zult u waarschijnlijk toch wat meer gelijkenissen zien dan gedacht. Toch zijn er fundamentele verschillen met de totstandkoming van de twee landen en de ontwikkeling van de constitutie in Canada. Eén zaak delen beide landen met elkaar, het vinden van een balans tussen de verschillende groepen is een delicate zaak waarbij altijd nieuwe (juridische) afwegingen gemaakt moeten worden en wat de toekomst daarin zal brengen is nog ongewis.
Geschreven door: Samir Oassem.
Bron foto: Samir Oassem.
1 https://www.britannica.com/event/Quebec-Act
2 http://www.cslf.gouv.qc.ca/publications/pubf156ang/part%20three/chapter%206/article%2020/a20french_canada_and_the_ language_issue.pdf pagina 4.
3 https://www.britannica.com/place/Quebec-province/The-Quiet-Revolution-to-the-present
4 https://globalnews.ca/news/1237519/fact-file-what-is-bill-101/
5 https://www.uottawa.ca/clmc/official-languages-act-1969
6 Onder andere Bill Clinton had een bijzondere interesse in het proces: https://www.c-span.org/video/?c4500094/user-clip-bill-clintons-remarks-1995-quebec-referendum
7 https://www.cbc.ca/news/canada/house-passes-motion-recognizing-quebecois-as-nation-1.574359
8 https://www.washingtonpost.com/news/global-opinions/wp/2017/02/01/why-does-progressive-quebec-have-so-many-massacres/