“Financiële vrijheid, niet langer gebonden zijn aan een 9-tot-5-werkdag, minder werken en meer verdienen in korte tijd of passief inkomen”. Wanneer je op sociale media scrolt, kom je wellicht een van deze uitspraken tegen in advertenties van content creators. Er is een overvloed aan content creators en influencers die actief zijn op verschillende sociale mediaplatforms en informatie delen over onderwerpen zoals gezondheid, levensstijl en mode. Een relatief nieuwe categorie is echter de groep mensen – ofwel influencers – die inkomen genereren door financiële informatie te delen en financiële diensten te promoten om anderen te beïnvloeden: de zogenaamde finfluencers. Maar hoe verhoudt dit fenomeen van finfluencers zich tot de bestaande financiële (toezicht)regels? En hoe kunnen consumenten worden beschermd?
Finflu-watte?
Influencers zijn mensen met enige invloed op sociale media die anderen kunnen beïnvloeden met hun mening. Daarom wordt een influencer die zich richt op geldzaken zoals sparen, beleggen en persoonlijke financiën – verrassing! – een finfluencer genoemd, oftewel een financiële influencer. Hij of zij deelt kennis en informatie over financiële producten, en vaak proberen ze anderen over te halen om financiële diensten aan te schaffen of deel te nemen aan veelbelovende kansen die hen een unieke mogelijkheid bieden om financiële vrijheid te bereiken. Het fenomeen van finfluencers is in de afgelopen jaren ontstaan en het bestaan ervan is niet moeilijk te verklaren.
Fincluencers en particuliere beleggers
Sinds de bankencrisis in 2008 is het vertrouwen in de financiële sector ernstig geschaad. Onderzoek wijst uit dat ruim een kwart van de Nederlandse bevolking weinig vertrouwen heeft in de Nederlandse banken.(1) Met jarenlange lage rentes is het niet vreemd dat mensen op zoek gaan naar alternatieven om rendement te behalen op hun geld. Maar de pandemie heeft een enorme rol gespeeld in de groei van de populariteit van finfluencers.(2) Mensen werden gedwongen om thuis te blijven, hadden meer vrije tijd en gaven minder geld uit, waardoor ze meer konden sparen.(3)
De lage rente die door banken wordt aangeboden, samen met het afnemende vertrouwen in banken, is niet voldoende om consumenten naar de banken te trekken. Men ging op zoek naar alternatieven om hun geld te laten groeien, waaronder beleggen. Onderzoek wijst uit dat het aantal particuliere beleggers in de afgelopen jaren aanzienlijk is gestegen en dat meer mensen ervoor kiezen om zelfstandig te beleggen (execution-only).(4) Online handelsplatformen hebben de drempels voor beginnende beleggers met beperkte kennis aanzienlijk verlaagd, waardoor consumenten direct toegang kregen tot financiële markten via hun smartphones. De combinatie van lage instapkosten en gebruiksvriendelijkheid van de platforms heeft ervoor gezorgd dat consumenten massaal naar fintech-bedrijven zijn gegaan voor persoonlijke investeringen.(5)
Echter, financiële termen zijn vaak moeilijk te begrijpen en onderzoeken hebben aangetoond dat financiële kennis wereldwijd laag is.(6) Bovendien leert gedragseconomie ons dat onze hersenen slecht zijn in het beheren van geld. Daarom willen we van nature graag advies ontvangen van iemand die we vertrouwen. Dit opent de deur naar een uiterst lucratieve industrie: finfluencers die in staat zijn om consumenten en financiële dienstverleners samen te brengen. Maar, de toestroom van jonge en onervaren beleggers, in combinatie met de opkomst van financiële influencers, heeft bezorgdheid doen ontstaan bij regulerende instanties en brancheorganisaties, vanwege de mogelijke schadelijke effecten op het financiële welzijn van consumenten.
Wat zijn de geldende toezichtsregels?
De Autoriteit Financiële Markten (AFM) houdt toezicht op de financiële markten. Finfluencers kunnen ook onder het toezicht en de toezichtsregels van de AFM vallen met betrekking tot hun handelingen. De relevante toezichtsregels hebben betrekking op drie aspecten/handelingen. De eerste te noemen toezichtsregel heeft betrekking op het verlenen van advies. In Nederland is het verboden om advies te verlenen over financiële producten en financiële instrumenten zonder een vergunning van de AFM. Deze vergunning vereist strikte naleving van hoge eisen, en in de praktijk bezitten finfluencers zelden een AFM-vergunning. Als een finfluencer een uitspraak doet die lijkt op advies, of van plan is om advies te (blijven) geven, is de finfluencer verplicht om een vergunning bij de AFM aan te vragen. Uitspraken zoals “als ik jou was zou ik X doen” worden beschouwd als advies. Het vermelden dat de uitspraak geen advies is, heeft geen juridische waarde omdat het gaat om de feitelijke handeling.
Kwalificeert hun uitingen als aanbevelingen? Dan moeten deze aanbevelingen nog steeds voldoen aan bepaalde zorgvuldigheidsvereisten, waaronder het duidelijk onderscheiden van feiten en meningen, het vermelden van data en bronnen, en het gebruik van betrouwbare informatiebronnen.(7) De finfluencers zijn dus gebonden aan de bepalingen die voortvloeien uit de Marktmisbruikverordening.(8) Aanbevelingen zijn over het algemeen algemener van aard dan specifiek advies dat gericht is op een persoon. In de praktijk is het echter moeilijk voor de gemiddelde consument om dit verschil snel te herkennen, waardoor men geneigd kan zijn om deze uitingen blindelings te vertrouwen en op te volgen.
Een derde punt, oftewel een handeling en tevens een verdienmodel van finfluencers, is de zogenoemde affiliate marketing. Affiliate marketing houdt in dat finfluencers tegen betaling klanten doorverwijzen naar financiële ondernemingen. In de praktijk geldt dat finfluencers meer betaald krijgen naarmate ze meer klanten aanbrengen. Volgens de Autoriteit Financiële Markten (AFM) valt het doorverwijzen van klanten tegen vergoeding onder het provisieverbod. Het is dus verboden voor finfluencers om klanten tegen betaling aan te brengen bij een beleggingsonderneming zoals gedefinieerd in de Wet op het financieel toezicht (Wft). Reclame maken op zichzelf en hiervoor betaald worden is niet verboden. Finfluencers mogen echter wel reclame maken voor bijvoorbeeld crypto’s, aangezien deze niet onder de reikwijdte van de Wft vallen. Ze moeten zich echter wel houden aan de Nederlandse Reclamecode bij het maken van reclame.
Risico’s
Er kleven risico’s aan de handelingen van finfluencers waarmee ze hun inkomsten verdienen. De risico’s bij het maken van reclame en het aanprijzen van financiële producten zijn voornamelijk afhankelijk van het type financieel product. Elk type financieel product heeft zijn eigen risico’s. Neem bijvoorbeeld crypto’s, die vanwege hun volatiliteit risicovol kunnen zijn voor beginnende beleggers vanwege snelle koerswisselingen. Koersdalingen of -stijgingen van meer dan 10% komen regelmatig voor, dus het is van essentieel belang dat beleggers goed op de hoogte zijn van de risico’s.(9) Daarnaast bestaat er een risico bij het aanprijzen van financiële ondernemingen die niet beschikken over de vereiste vergunningen om actief te zijn in Nederland. Volgens de AFM is dit onwenselijk, aangezien consumenten geen aanspraak kunnen maken op beleggersbescherming als er iets misgaat.(10)
Neem bijvoorbeeld de situatie die zich heeft afgespeeld in 2021 met Grinta Invest. Grinta Invest was een beleggingsplatform dat gevestigd was op de Marshalleilanden. Het platform groeide snel in populariteit en trok klanten aan met behulp van finfluencers die tegen vergoeding klanten hadden aangebracht.(11) Echter, Grinta Invest opereerde in Nederland zonder vergunning en na enige tijd werd het platform uit de lucht gehaald, waardoor klanten geen toegang meer hadden tot hun beleggingsrekening. Uit onderzoek is gebleken dat beleggers ongeveer 5 miljoen euro op het platform hebben verloren. Na het onderzoek heeft de AFM een last onder dwangsom opgelegd aan een finfluencer die reclame voor dit platform heeft gemaakt. Andere finfluencers die dit platform hebben gepromoot werden ook door de AFM onderzocht.(12)
Bestaande regels omtrent bescherming particuliere beleggers
Zoals voor andere financiële ondernemingen geldt, hebben beleggingsondernemingen ook een zorgplicht jegens hun klanten. Beleggingsondernemingen zijn gehouden om bij het verlenen van beleggingsdiensten op eerlijke, billijke en professionele wijze de belangen van cliënten te behartigen.(13) Beleggingsondernemingen(14) dienen zich aan verschillende regels te houden ter bescherming van particuliere beleggers waaronder: het indelen van cliënten in classificatie categorieën, de KYC-regels en de ‘best-execution’-verplichting o.a. Neem bijvoorbeeld de KYC-regels waar de beleggingsonderneming is gehouden om informatie van de cliënt in te winnen omtrent kennis, ervaring, financiële positie, risicobereidheid en beleggingsdoelstellingen. lndien de beleggingsdienst execution-only betreft, dan neemt de beleggingsonderneming de passendheidstoets (appropriateness) af waarbij slechts informatie betreffende de kennis en ervaring van de cliënt wordt ingewonnen. Mocht het resultaat van de passendheidstoets negatief zijn, dan zou de beleggingsonderneming de cliënt moeten waarschuwen. Het doel van deze toetsingskaders is duidelijk: de bescherming van de client te waarborgen. De verplichting wordt op de beleggingsonderneming gelegd omdat de beleggingsonderneming beter in staat is om te beoordelen of de beleggingsdiensten op de financiële behoefte en beleggingsdoelstellingen van de cliënt aansluiten. Tevens zijn informatieverplichtingen ook belangrijk voor beleggersbescherming. Alle verstrekte informatie aan de cliënt moet correct, duidelijk en niet-misleidend zijn.(15) Deze informatie dient alvorens het verlenen van elk soort beleggingsdiensten aan de cliënt worden verstrekt.
Hoe kunnen particuliere beleggers worden beschermd?
Op Europees niveau zijn verschillende regelgevingen ingevoerd die het beschermen van particuliere beleggers als doelstelling hebben. Mijns inziens is het ontwerpen van nieuwe regelgeving geen garantie voor een betere bescherming van particuliere beleggers. Men zou de aandacht moeten richten op het mensbeeld en ‘falen’ in de praktijk dat consument ertoe brengt verkeerde keuzes te maken bij het afnemen van beleggingsdiensten, en in dit geval het ‘blind vertrouwen’ in finfluencers. Men kan allereerst denken aan de inrichting van beleggingsplatformen en mobiele apps. Belangrijk hierbij is het vereenvoudigen en, indien nodig, ook het framen van informatie. Sommige platforms hebben belangrijke informatie achter een knopje, in een drop-down, of ergens op de website waar de consument naar op zoek zou moeten gaan.(16) Terwijl de informatie eenvoudig kan worden gepresenteerd, bijvoorbeeld infographics en pop-ups op de landingspagina die één oogopslag aangeven wat het effect is van een specifieke handeling van de consument op het platform.
Ten slotte zouden particuliere beleggers beschermd kunnen worden door maatregelen te treffen die de aanpassing van de sociale omgeving raken. De groei van finfluencers die zich op social media platforms begeven is zeer risicovol. In het kader van beleggersbescherming, vallen finfluencers al onder toezicht van de toezichthouder indien deze bepaalde handelingen uitvoeren. Echter, dat neemt de risico’s niet weg, noch is er sprake van meer bescherming voor particuliere beleggers. Mijns inziens zou een stap verder moeten worden gezet in de regulering – of zelfs het verbieden- van finfluencers op Europees niveau. Door dit fenomeen niet langer als ‘normaal’ beschouwen, wordt een signaal afgegeven aan particuliere beleggers dat het opvolgen van adviezen van anderen – die geen vergunninghoudende beleggingsadviseurs zijn – ten strengste verboden is en tevens schadelijk.
Conclusie
Door de opkomst van finfluencers worden particuliere beleggers blootgesteld aan meer risico’s bij het zelfstandig beleggen. Beleggingsondernemingen zijn gehouden om voor hun cliënten te zorgen, en op Europees niveau gelden diverse regelgevingen die tot doel hebben particuliere beleggers te beschermen. Echter, er kan meer worden gedaan naast de bestaande regelgeving om de bescherming van particuliere beleggers te waarborgen. Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop informatie wordt gepresenteerd op handelsplatformen. Met het oog op finfluencers, kan het nuttig zijn om de mogelijkheden te verkennen om Europees niveau finfluencers aan banden te leggen.
Geschreven door: Shuhainy Serberie & Fatih Yalcin
- ‘Tien jaar na de crisis is er nog weinig vertrouwen in banken’, NOS.nl, 6 juli 2018. (NOS – Weinig vertrouwen in banken)
- ‘DNB: door inflatie is vertrouwen in politiek en banken gedaald’, NOS.nl, 6 februari 2023. (Geen vertrouwen in politiek en banken)
- G. Ozik, ‘Flattening the Illiquidity curve: Retail trading during the COVID-19 lockdown’, Journal of Financial and Quantitative Analysis, 56/7.
- ‘Steeds meer Nederlanders beleggen om vermogen op te bouwen’, AFM.nl, 13 april 2021. (AFM – Stijging beleggers)
- C. Fink, ‘Why millennials gravitate to new brands in online investing’, Journal of Brand Strategy 9/4 2022.
- F.M.A. ‘t Hart, ‘Finfluencers en gebakken bananen’, Tijdschrift voor Financieel Recht, 2/2022, p. 48-53.
- Zie artikel 3 gedelegeerde verordening EU 2016/958.
- Verordening EU 596/2014 (Marktmisbruik Verordening).
- P. Engering en L.J.H. Kort, ‘Vingerwijzen, bijten zonder tanden en gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel: falend toezicht en regelgeving in een cryptowereld vol risico’, TvCO 2022/3.
- AFM Rapport: ‘Valkuilen bij finfluencen’, december 2021, p. 10.
- Beleggers verliezen € 5 mln op platform, na promotie door ‘finfluencers’’, FD.nl, 23 mei 2023 (Verlies na promotie finfluencers)
- ‘AFM onderzoekt ‘finfluencers’ na miljoenenverlies beleggers’, bnr.nl, 23 mei 2023, (AFM onderzoekt finfluencers)
- Artikel 24 lid 1 Richtlijn 2014/65/EU (MiFID II).
- Artikel 4 lid 1 sub 1, Richtlijn 2014/65/EU (MiFID II) geeft de definitie voor beleggingsondernemingen weer.
- Artikel 23 lid 4 van de MiFID II.
- Report ‘Observing online investment platforms: An exploratory study into guiding investor behaviour’, Februari 2023, AFM.NL.