Wat in 1957 begon als een kleinschalige vogelbeurs, groeide uit tot één van de grootste vogelmarkten ter wereld. De Zwolse Vogelmarkt, tegenwoordig bekend als AviMarkt Europe, lijkt echter onlosmakelijk te zijn verbonden met de onderwereld. Hoe kan het dat de criminaliteit zo sterk verbonden is met de vogelhouderij? Ontdek hoe en waarom vogelsoorten hier worden verhandeld ondanks hun beschermde status.
Zwolse of Zwarte Vogelmarkt?
Keer op keer verschenen krantenkoppen over misstanden rondom de Zwolse Vogelmarkt. De markt had zich namelijk gaandeweg een omvang aangemeten die nauwelijks nog was te behappen voor de organiserende vereniging Volièrevriend. Volgens voorzitter Bert Stiphout kon zelfs de beveiliging niet voorkomen dat vogels werden gestolen en geld werd ontvreemd.[1] Vanwege de groeiende verantwoordelijkheden en financiële druk besloot de vereniging daarom uiteindelijk te stoppen met het organiseren van dit evenement.[2] Toch heeft het een doorstart kunnen maken onder de naam AviMarkt Europe en staat er op 19 februari een beurs gepland.
De vogelhandel zelf werd eerder ook al bekritiseerd vanwege de gezondheidsrisico’s en illegale aspecten. Vogeldierenarts Drs. Jan Hooimeijer meent dat vogels in groten getale worden geïmporteerd zonder te zijn getest op de papagaaienziekte.[3] Dit, terwijl de wet hiertoe verplicht omdat ook mensen hier ernstig ziek van kunnen worden.[4] Ook zou het ringen en verkopen van wilde vogels volgens Hooimeijer “een bekende manier [zijn] om illegale vogels ‘legaal’ te verkopen” op de Zwolse Vogelmarkt.[5] In 2006 bleek zelfs dat zowel vangkooien als beschermde vogels op de parkeerplaats vanuit kofferbakken werden verhandeld.[6]Vanzelfsprekend grijpt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in wanneer mogelijk en nam in 2015 meerdere Japanse nachtegalen en inheemse sijzen in beslag, confisqueerde twee jaar later bijna 1.100 vogels in verband met het ontbreken van correcte pootringen of documentatie en nam ook in 2018 en 2020 een fors aantal vogels in beslag. [7] Al met al is het dus maar de vraag hoe legitiem het gros van de handel op deze beurzen is.
“Ook zou het ringen van wilde vogels en verkopen als ‘gekweekte’ exemplaren volgens Hooimeijer “een bekende manier [zijn] om illegale vogels ‘legaal’ te verkopen” op de Zwolse Vogelmarkt.”
Het grote ‘waarom?’
Waarom verhandelen mensen eigenlijk wilde vogels? Het lucratieve karakter is waarschijnlijk een belangrijke component volgens Eduard Opperman, opsporingsambtenaar en toezichthouder voor de Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming. Hij geeft als voorbeeld de algemeen voorkomende Vink. Op een zaterdagochtend kan men volgens Opperman zomaar 60 Vinken vangen en de vogels voor €30,- à €40,- per stuk verkopen.[8] Een Putter brengt op de zwarte markt al snel €80,- op en voor de zeldzame Scharrelaar dient men maar liefst €500,- te betalen.[9] Stiphout gaf in een interview zelfs te kennen een advertentie voor Bijeneters t.w.v. €1.000,- te zijn tegengekomen, maar deed deze absurde constatering snel af met; “Ja, dat gebeurt maar er zijn ook vogels voor €5,-”.[10] Bedenk vervolgens dat er jaarlijks tussen de 6 en 17 miljoen vogels illegaal worden gevangen of gedood binnen de Europese Unie. [11] Men kan zich al doende een redelijk beeld vormen van de financiële aantrekkingskracht die deze omvangrijke markt heeft.
“Bedenk vervolgens dat er jaarlijks ergens tussen de 6 en 17 miljoen vogels illegaal worden gevangen of gedood binnen de Europese Unie.”
Geen kiloknallercampagnes voor wildvangst
Misschien is het lastig te bevatten hoe een klein vogeltje bijna honderd euro kan opbrengen terwijl jij voor €7,- een hele kip kan kopen bij de Dirk. Toch is het antwoord simpel: de wet van vraag en aanbod. Om in gevangenschap gehouden populaties gezond te houden, moeten constant nieuwe vogels worden toegevoegd aan de kweekpoel. Hiervoor worden wilde vogels gebruikt om inteelt te voorkomen.[12] Vandaar dat er een onverzadigbare vraag ontstaat zodra er een populatie in gevangenschap wordt gehouden. Echter, men mag geen wilde vogels vangen en dus zou het aanbod nul moeten zijn, toch? Helaas. Waar vraag is, ontstaat uiteindelijk aanbod en de schaarste drijft vervolgens de prijzen op.
Wel beschermd, toch verhandeld
Een andere vraag is hoe beschermde soorten zo openlijk kunnen worden verhandeld op de markt, ondanks de overduidelijke omliggende criminaliteit? Het eenvoudige antwoord is dat vogels die zogenaamd uit kweek voortkomen niet beschermd zijn krachtens de Vogelrichtlijn. Dit volgt uit het Vergy-arrest dat de aanzet gaf tot het manke pootringsysteem. Het antwoord gaat echter nog iets dieper. Hoe zit het namelijk met de juridische bescherming en verhandeling van deze vogels?
“Het eenvoudige antwoord is dat vogels die zogenaamd uit kweek voortkomen niet beschermd worden door de Vogelrichtlijn.”
Bescherming mits
De Vogelrichtlijn beschermt vogels binnen de Europese Unie en hanteert vier Annexen. Lidstaten moeten ‘Speciale beschermingszones’ creëren voor soorten in Annex 1, enkel onder voorwaarden Annex-2 soorten laten bejagen en de Annex 3-soorten mogen niet worden gedood, gevangen of verstoord. Echter, een maas in de Vogelrichtlijn is gelegen in het feit dat voor “alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten” binnen de Europese Unie geldt dat het verboden is hen te houden.[13] Sinds het Vergy-arrest slaat deze bescherming enkel nog op “in het wild levende” vogels en niet op hun ‘gekweekte’ soortgenoten. Met een kleine ring wordt hen dus hun vrijheid én bescherming onder de Vogelrichtlijn ontnomen.
“Echter, een maas in de Vogelrichtlijn is gelegen in het feit dat voor “alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten” binnen de Europese Unie, geldt dat het verboden is hen te houden.”
Vrije handel
‘Gekweekte’ vogels hebben dus geen bescherming middels de Vogelrichtlijn, maar wellicht dat de wetgeving rondom het verhandelen van deze vogels nog enige bescherming biedt? Deze handel wordt binnen de Europese Unie gereguleerd krachtens de CITES-verordeningen. Diersoorten worden in vier annexen verdeeld en de regulering van hun handel is afhankelijk van de toepasselijke annex. De meest bedreigde soorten staan in Annex A en het commerciële verhandelen van hen is hoofdzakelijk verboden. Toch mogen deze soorten wél worden verhandeld indien zij ‘aantoonbaar’ in gevangenschap zijn geboren: handig voor een louche vogelhandelaar met een zooitje pootringen. Zo kan een Spaanse Keizerarend, die valt onder het meest strikte verhandelingsregime, relatief eenvoudig worden ‘gedegradeerd’ tot kweekvogel en zonder dermate strikte voorwaarden worden verhandeld.
Daarnaast zijn niet alle door de Vogelrichtlijn beschermde soorten opgenomen in de CITES-verordeningen. Sterker nog, na eindeloos Latijnse namen kruislings af te strepen, moest ik concluderen dat minder dan één derde van de vogels opgenomen in Annex 1 van de Vogelrichtlijn is opgenomen in de CITES-annexen. Dat betekent dat de handel in 136 van de meest bedreigde inheemse vogelsoorten niet eens wordt gemonitord terwijl het verboden is om de soorten te verhandelen wanneer zij uit de natuur zijn ontvreemd. Helaas strooit een kleine ring wederom roet in het eten, of beter gezegd; zand in de ogen.
“Toch mogen deze soorten wél worden verhandeld indien zij ‘aantoonbaar’ in gevangenschap zijn geboren: handig voor een louche vogelhandelaar met een zooitje pootringen.”
Vrijheid noch bescherming
Ik hoor u denken; leuk en aardig, al die informatie, maar wat is nou precies de rode lijn in dit verhaal? Wat ik hoop duidelijk te maken is dat de vogels zijn beschermd, maar enkel indien zij in het wild leven. Het probleem is helaas dat zij vrij eenvoudig uit het wild zijn te halen en – doordat het ringsysteem zo mank is als het gemiddelde verhandelde vogeltje – deze vogels vrij eenvoudig hun bescherming en daarmee vrijheid kan worden ontnomen. Vervolgens staan de meeste inheemse vogelsoorten niet op de radar van de instanties die de handel in wilde soorten overzien en heeft men dus geen idee in hoeverre deze handel de wilde populaties uitmelkt. Nogmaals pleit ik voor de herziening van het Vergy-arrest, dat nu al ruim twintig jaar geleden de vogelpopulaties binnen de Europese Unie vogelvrij heeft verklaard.
Geschreven door: S. L. van Muiswinkel
Commissaris van NILS Netherlands
Foto via Flickr.
[1] Marco van den Berg, ‘Zwolse vogelmarkt te groot: organisatie stopt ermee’, (Destentor.nl, 23 oktober 2018), https://www.destentor.nl/zwolle/zwolse-vogelmarkt-te-groot-organisatie-stopt-ermee~a5cc7302/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F.
[2] Marco van den Berg, 2018.
[3] RTV Oost, ‘Zwolse vogelbeurs populair, maar ook kritisch geluid over ziektes en illegale handel’, (RTV Oost, 23 februari 2019),https://www.youtube.com/watch?v=g7pqg7aIX54.
[4] Art. 2.12 Wet dieren.
[5] RTV Oost, 2019.
[6] Arnold van Kreveld, ‘Gekweekt met de vangkooi’, (Onderzoeksrapport, 2007), p. 18.
[7] Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, ‘NVWA en politie nemen Japanse nachtegalen en sijzen in beslag’, (Vereniging Politie Dier- en Milieubescherming, 24 februari 2015), https://www.politiedierenenmilieu.nl/nieuws/939-nvwa-en-politie-nemen-japanse-nachtegalen-en-sijzen-in-beslag.html; NOS, ‘Afrikaanse vogels in beslag genomen op markt in Zwolle’, (NOS.nl, 21 februari 2017), https://nos.nl/artikel/2159353-afrikaanse-vogels-in-beslag-genomen-op-markt-in-zwolle; Ingrid Willems, ‘Ruim 1000 vogels vogelmarkt Zwolle in beslag genomen’, (AD.nl, 21 februari 2017), https://www.ad.nl/zwolle/ruim-1000-vogels-vogelmarkt-zwolle-in-beslag-genomen~a96fc2d8/; Francisca Muller, ‘Vogels in beslag genomen op Zwolse vogelmarkt’, (Destentor.nl, 24 februari 2018), https://www.destentor.nl/zwolle/vogels-in-beslag-genomen-br-op-zwolse-vogelmarkt~a7da0dce/; Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, ‘NVWA neemt tientallen vogels in beslag rond vogelmarkt Zwolle’, (NVWA.nl, 2 maart 2020), https://www.nvwa.nl/nieuws-en-media/nieuws/2020/03/02/nvwa-neemt-tientallen-vogels-in-beslag-rond-vogelmarkt-zwolle.
[8] EenVandaag, ‘Inspectie: NL’se vogels massaal uit natuur geroofd’, (EenVandaag.avrotros.nl, 16 mei 2016), https://eenvandaag.avrotros.nl/item/eenvandaag-16-05-2016/.
[9] Europol, ‘Over 50 protected birds destined to be traded on the illegal market rescued in Italy’, (Europol.europa.eu, 10 september 2018), https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/over-50-protected-birds-destined-to-be-traded-illegal-market-rescued-in-italy.
[10] RTV Oost, ‘Voor een distelvink van België naar Zwolle’, (RTV Oost, 18 februari 2017), https://www.youtube.com/watch?v=25djNp8v52c
[11] Anne-Laura Brochet e.a., ‘Illegal killing and taking of birds in Europe outside the Mediterranean: assessing the scope and scale of a complex issue’, (Bird Conservation International, 2019), p.11/17.
[12] Arnold van Kreveld, p. 7.
[13] Artikel 1 jo. 5 Vogelrichtlijn.
“ Geen kiloknallercampagnes voor wildvangst”
Geweldig artikel, in- en intrieste zaak. Dramatisch voor de vogelstand, tragisch voor elke van Nature wilde vogel die in gevangenschap Kan er geen aangifte gedaan worden tegen de Avimarkt Europe?
Hoi Xandra,
Dankjewel voor je vraag! AviMarkt Europe is als rechtspersoon verantwoordelijk én aansprakelijk voor de naleving van toepasselijke wet- en regelgeving op de beurs. Om aangifte tegen hen te kunnen doen moet er sprake zijn van een strafbaar feit. Dus, indien kan worden aangetoond dat de beurs illegale activiteiten faciliteert of de organisatie zich niet houdt aan wet- en regelgeving dan zou men aangifte kunnen doen. De jaarlijkse inbeslagname van vogels door de NVWA zou eventueel een grond kunnen zijn. Daarnaast zou het onvoldoende testen op ziekten onder vogels als grond kunnen functioneren wanneer dit vermoeden hardgemaakt kan worden.