NILS Talks: Is de legitieme portie gerechtvaardigd?

Uit een recente publicatie van de Koninklijke Notariële beroepsorganisatie blijkt dat het aantal testamenten het laatste kwartaal van 2020 is gestegen met 6,5 procent ten opzichte van hetzelfde kwartaal het jaar ervoor.^[1] Het aantal testamenten stijgt maar wat betekent dit voor de positie van een (onterfd) kind?

 

Een erflater kan ervoor kiezen om in zijn testament zijn kind te onterven. Dat kind kan zich volgens de regels van het erfrecht na het overlijden van de erflater beroepen op de zogenaamde legitieme portie. Bij testament kan hier niet van worden afgeweken: een kind kan niet worden uitgesloten van zijn recht op de legitieme portie, omdat het van dwingend recht is. Dus als jij als ouder jouw kind die jij al misschien 20 jaar niet hebt gezien wil onterven dan is dat niet mogelijk zonder dat het kind een deel van jouw erfenis krijgt. Dan rijst de vraag in hoeverre de legitieme portie gerechtvaardigd is.

“Een kind kan niet worden uitgesloten van zijn recht op de legitieme portie, omdat het van dwingend recht is.” 

Wat is een legitieme portie?

De legitieme portie is het deel van de erfenis waar een kind recht op heeft en is de helft van het gewone erfdeel.^[2] De legitieme portie is vastgelegd in artikel 63 van boek 4 van het Burgerlijk Wetboek. Daarin staat dat de legitieme portie het gedeelte van de waarde van het vermogen van de erflater is, waarop de legitimaris ondanks giften van de erflater aanspraak kan maken. De legitimaris is de afstammeling van de erflater, dit is een zoon of dochter maar stiefkinderen vallen hier niet onder.^[3]

 

Welk probleem doet zich voor bij onterven?

Het is sinds 2003 mogelijk voor ouders om hun kinderen te onterven. Als een kind is onterfd kan hij echter nog altijd een beroep doen op zijn legitieme portie. Zoals we hiervoor al hebben besproken is dat een deel van de erfenis. Het deel van de erfenis houdt ook giften in, en het is in zoverre een probleem als het kind bijvoorbeeld een beroep doet op zijn erfdeel en het ten koste gaat van bijvoorbeeld een gift aan het jongste kind als studiegeld. Het probleem dat zich hier voordoet is dat het onterfde kind aanspraak krijgt op geld dat niet voor hem of haar bedoeld was.

 “Het is sinds 2003 mogelijk voor ouders om hun kinderen te onterven.“

In het kort een casus

Laat ons dit probleem illustreren aan de hand van een voorbeeld. Laten we zeggen dat ouder X nog twee kinderen heeft: kind A en kind B. Ouder X heeft één jaar voor zijn overlijden 50.000 euro geschonken aan kind A. Na het overlijden laat X een positieve nalatenschap achter van 20.000 euro. Hoeveel krijgt kind A en kind B? Als we uitgaan dat er geen schulden zijn en A en B de enige erfgenamen zijn van X en kind B is onterfd, dan krijgt kind A alles. Op het moment dat kind B een beroep doet op zijn legitieme portie is zijn erfdeel ineens 17 500 euro. Het rekenen gaat als volgt: de legitimaire massa is het bedrag dat gebruikt wordt om de legitieme portie te berekenen: 50.000 + 20.000 = 70 000 euro.^[4]De legitieme portie bedraagt de helft van 70.000 gedeeld door het aantal legitimarissen: in casu zijn dat er twee. De legitieme portie is dan: 70.000 x ½ : 2 = 17.500 euro.^[5] Kind B krijgt 10.000 van de erfenis en 7.500 euro van de gift van kind A. Deze casus wordt ingewikkelder op het moment dat er schulden in zicht zijn, kind A al het geld heeft opgemaakt tijdens een vakantie in Dubai, ouder X een negatieve nalatenschap achterlaat of als er alleen sprake is van goederen en geen geld.

 

Kleine nuances

Na het behandelen van deze casus denkt u misschien of de legitieme portie nog wel van deze tijd is. Want wat is het nut van onterven als het kind toch nog aanspraak krijgt op een deel van jouw geld. Ik moet hier toch een kleine nuance bij maken. De legitieme portie is slechts een gedeelte van de erfenis: het is een kleiner gedeelte dan het kind zou krijgen als hij niet onterfd was. Daarnaast worden de giften of schenkingen slechts bij de waarde van de nalatenschap opgeteld als deze zijn gedaan om de legitimarissen bewust te benadelen. De giften en schenkingen die 5 jaren voor overlijden van de erflater zijn gedaan, die niet bedoeld waren om de legitimarissen te benadelen moeten wel opgeteld worden.^[6] Als een gift bijvoorbeeld 6 jaar voor het overlijden is gedaan dan hoeft die niet te worden opgeteld.

 “Want wat is het nut van onterven als het kind toch nog aanspraak krijgt op een deel van jouw geld.“

Indien erflater een echtgenoot of geregistreerd partner achterlaat met ten minste één kind dan is het wettelijk versterferfrecht van toepassing. Dit betekent dat de langstlevende ouder alle goederen van de nalatenschap krijgt.^[7] De kinderen hebben 6 maanden na het overlijden van de erflater een opeisbare vordering.^[8] Ook hier geldt als jij een onterfd kind bent, jij nog steeds een beroep kunt doen op de legitieme portie. De wet beschermt het kind in zekere mate, dit is in sommige gevallen oneerlijk zou u denken. Alleen is het wel fijn om iets te hebben om je op te beroepen, vooral als het financieel slecht gaat.

 

Een voor- en een nadeel

De legitieme portie is dus een bescherming van de positie van een kind van de erflater. Hierbij is niet van belang of een kind is onterfd of niet. Naast heel veel wetgeving brengt de constructie van de legitieme portie ook onzekerheid met zich mee, niet alleen voor de erfgenamen maar ook voor de begiftigden, omdat hun giften kleiner kunnen uitvallen dan ze dachten. Volgens mij is de legitieme portie een constructie die langzamerhand losgelaten moet worden: een erflater moet zelf kunnen bepalen wat er met zijn geld gebeurt.

Natuurlijk zijn er juridische constructies te bedenken om de nalatenschap zo klein mogelijk te houden. Daarbij kan een notaris het beste helpen, met name bij het opstellen van het testament.

“Volgens mij is de legitieme portie een constructie die langzamerhand losgelaten moet worden.“

De toekomst van de legitieme portie

Naar aanleiding van het rapport van het Centrum voor Notarieel Recht van de Radboud Universiteit en Netwerk Notarissen over de wenselijkheid van de legitieme portie in het hedendaagse recht stelde kamerlid Vera Bergkamp onlangs een aantal Kamervragen. Uit de beantwoording van demissionair Minister Dekker blijkt dat hij snapt dat de legitieme portie voor ouders als knellend kan worden ervaren maar dat het op dit moment niet voor de hand ligt om te beslissen over herziening van de wetgeving.^[9]

 

 Geschreven door: Melike Çinar.