Sinds de uitbraak van het coronavirus is het fenomeen thuiswerken niet meer weg te denken uit de arbeidsmarkt. Voor veel werknemers en werkgevers is het een enorme verandering die van beide kanten grote aanpassing vergt. Verwacht wordt dat het thuiswerken in de coronacrisis op lange termijn gevolgen heeft voor onze werksituatie. Uit onderzoek blijkt dat veel werknemers het thuiswerken als prettig ervaren: geen reistijd, flexibiliteit bij het indelen van eigen tijd en meer tijd voor het gezinsleven worden benoemd als grote voordelen van het thuiswerken.[1] Daarmee wordt de roep naar een wettelijk recht op thuiswerken steeds luider. Hoe is het fenomeen thuiswerken juridisch vormgegeven? Welke Arbo-verplichtingen hebben werkgevers bij het thuiswerken? En bovenal: hoe ziet de toekomst van het recht op thuiswerken eruit?
Juridisch kader omtrent thuiswerken
De mogelijkheid om vanuit huis te werken is geen gegeven recht voor werknemers.[2] Toch bieden steeds meer werkgevers hun werknemers de mogelijkheid om gedeeltelijk of zelfs geheel vanuit huis te werken. Dit past uitstekend in de maatschappij waarin flexibele dienstverlening belangrijk is. Het Nieuwe Werken (HNW) is een term die al langere tijd deze flexibele vormgeving van arbeid duidt. Met de invoering van de Wet Flexibel Werken werden thuiswerkliefhebbers al in 2016 door de overheid tegemoetgekomen. Hiermee beoogde de wetgever flexibel werken onder werknemers te bevorderen.[3] Op grond van deze wet hebben werknemers het recht om hun werkgever te verzoeken de arbeidsduur, de werktijden of de arbeidsplaats te wijzigen. Wel geldt dit ‘slechts’ als recht: de werkgever is niet verplicht het verzoek in te willigen. Ook is de Wet Flexibel Werken niet van toepassing op werknemers van organisaties die minder dan tien werknemers in dienst hebben. Werkgevers mogen de arbeidsovereenkomst van een werknemer niet beëindigen op grond van het feit dat de werknemer om thuiswerken heeft verzocht. Hieronder valt tevens het niet-verlengen van een tijdelijk contract.
Verplichtingen werkgever
In de Arbeidsomstandighedenwet (hierna: Arbowet) zijn de algemene bepalingen die gelden voor alle plekken waar arbeid wordt verricht geregeld. Het Arbobesluit vormt een verdere uitwerking van de Arbowet en bevat concrete regels waar zowel de werkgever als de werknemer zich aan moet houden om arbeidsrisico’s tegen te gaan.[4] In beginsel zijn de Arbowet en het Arbobesluit van toepassing op alle vormen van thuiswerk, ongeacht het juridische karakter van de arbeidsverhouding die de thuiswerker met zijn werkgever heeft. [5] Hierop gelden twee uitzonderingen: thuiswerk dat wordt verricht voor een consument-opdrachtgever en thuiswerk dat de thuiswerker verricht in de zelfstandige uitoefening van zijn beroep of bedrijf waarin hij zich in de regel ook tegenover derden tot het verrichten van dergelijk arbeid verplicht. Op grond van de Arbo-wetgeving rust op de werkgever een zorgplicht ten aanzien van zijn werknemers. De werkgever is verantwoordelijk voor een gezonde en veilige werkplek voor de werknemers en voor een inrichting van de werkplek die aan de persoonlijke eigenschappen van de werknemer is aangepast.[6] Als het gaat om thuiswerken betekent dat bijvoorbeeld dat de werkgever zorg moet dragen voor een goede bureaustoel en tafel met de juiste afmetingen. Ook kan worden betoogd dat goede internetverbinding, een computer en een webcam kunnen gelden als noodzakelijke elementen voor een goed ingerichte werkplek. De werkgever zal daar in dat geval dan ook zorg voor moeten dragen. In het algemeen geldt dat de mate waarin de werkgever invulling kan geven aan de inrichting van een veilige en gezonde werkplek afhankelijk is van wat redelijkerwijs gevergd kan worden van de werkgever.
De voor- en nadelen van het thuiswerken
Hoewel een groot deel van de werknemers tevreden is over het thuiswerken, ondervindt 32 procent van de groep nadelige gevolgen.[7] De vertroebeling van de werk -en privésfeer wordt door werknemers niet altijd positief ervaren. Ook het constant bereikbaar zijn, weinig beweging en sociale isolatie worden gezien als grote nadelen. Daartegenover staat de grote klimaatwinst als gevolg van het dalende autogebruik.[8] Een ander belangrijk voordeel is dat thuiswerkers meer vrijheid hebben bij het indelen van hun tijd. Vooral ouders met (jonge) kinderen ervaren dit als prettig. De grote flexibiliteit door het thuiswerken komt de tijdsbesteding met hun gezin ten goede.
De toekomst van het recht op thuiswerken
Of een recht op thuiswerken in zicht is, moet nog blijken. Op 19 november 2020 is door D66 en GroenLinks een initiatiefwet ingediend: Wet werken waar je wil. De twee partijen vinden dat door de coronacrisis is gebleken dat thuiswerken prima te regelen is en dat de moderne communicatiemiddelen het aankunnen. Door het wetsvoorstel zal een verzoek tot aanpassing van de werkplek, bijvoorbeeld een verzoek tot thuiswerken, enkel door de werkgever worden afgewezen als sprake is van zwaarwegende bedrijfs- of dienstbelangen. Het recht op thuiswerken kan hierdoor worden afgedwongen door werknemers. Het is nog maar de vraag of het wetsvoorstel zal worden goedgekeurd.
Geconcludeerd kan worden dat de grote toename van thuiswerken in het coronatijdperk ingrijpende gevolgen heeft op de toekomstige werksituatie. Een spijkerhard recht op thuiswerken laat voorlopig nog op zich wachten.
Geschreven door: Imane el Jaouhari.
[1] Nationale Vacaturebank, ‘’Persbericht: Tevredenheid over thuiswerken alleen maar toegenomen’’, (nationalevacaturebank.nl, 30 oktober 2020), https://www.nationalevacaturebank.nl/carriere/actueel/persbericht-tevredenheid-over-thuiswerken-alleen-maar-toegenomen
[2] I. Baijens, ’Werken vanuit huis: het juridisch kader’, ArbeidsRecht 2019/28.
[3] Kamerstukken II 2011/9, 32889, nr. 3, p. 6.
[4] De Rijksoverheid, ‘Wat staat in de Arbowet?’, (rijksoverheid.nl), https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/arbowetgeving/wat-staat-er-in-de-arbowet
[5] J.P. Kroon, ’Traditioneel thuiswerk’, Flexibele arbeidsrelaties 12.8.
[6] https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/fit-en-vitaal-thuiswerken/wat-staat-er-in-de-wet-over-thuiswerken
[7] Nationale Vacaturebank, ‘’Persbericht: Tevredenheid over thuiswerken alleen maar toegenomen’’, (nationalevacaturebank.nl, 30 oktober 2020), https://www.nationalevacaturebank.nl/carriere/actueel/persbericht-tevredenheid-over-thuiswerken-alleen-maar-toegenomen
[8] NOS, ‘We laten de auto massaal staan, maar hoelang nog?’, (8 april 2020, nos.nl) https://nos.nl/artikel/2329776-we-laten-de-auto-massaal-staan-maar-hoelang-nog.html