Terwijl op 24 februari jongstleden men zich opmaakte voor de viering van het jaarlijkse carnaval, belandde een gehele bevolking op grofweg tweeduizend kilometer afstand zich in een realiteit die zij niet voor ogen hielden. Rusland startte op deze dag haar invasie – President Putin noemde het in zijn toespraak zelfverdediging – van Oekraïne.[1] De internationale gemeenschap, en dan vooral het Westen, heeft het handelen van Rusland sterk veroordeeld en heeft zich op het standpunt gesteld dat Rusland het internationaal recht op meerdere manieren heeft geschonden.[2] Een van de verwijten is dat Rusland de crime of aggression heeft begaan. In deze bijdrage zal worden ingegaan op wat dit precies inhoudt. Ook zal kort stil worden gestaan bij of en wanneer, indien een land claimt dat er sprake is van een crime of aggression, het Internationaal Strafhof rechtsmacht heeft.
The Crime of Aggression
Niet alleen het Westen maakt het verwijt dat Rusland de crime of aggression heeft begaan. Ook verscheidene niet-gouvernementele organisaties, waaronder Amnesty International, hebben zich hierover uitgesproken.[3]Zo stelt de organisatie zich op het standpunt dat de Russische invasie van Oekraïne een duidelijke overtreding is van het Handvest van de Verenigde Naties (hierna: het Handvest). Het Handvest gebiedt haar leden zich in hun internationale betrekkingen te onthouden van de bedreiging met of gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een staat en van elke andere handelswijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties.[4] Ook betreft het een act of aggression; een misdrijf in het internationaal (straf)recht. De organisatie heeft opgeroepen dat eenieder die betrokken is bij deze misdaad aansprakelijk gehouden dient te worden. Wat houdt de crime of aggression precies in?
“Zo stelt de organisatie zich op het standpunt dat de Russische invasie van Oekraïne een duidelijke overtreding is van het Handvest van de Verenigde Naties.”
De crime of aggression wordt gedefinieerd in artikel 8 bis van het Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof (hierna: het Statuut). Volgens deze bepaling wordt onder de crime of aggression – ook wel het misdrijf agressie – verstaan: het plannen, voorbereiden, in gang zetten of uitvoeren, door een persoon die in de positie verkeert daadwerkelijk controle uit te oefenen over of leiding te geven aan het politieke of militaire optreden van een Staat, van een daad van agressie die door zijn aard, ernst en schaal een onmiskenbare schending vormt van het Handvest van de Verenigde Naties. In essentie is de crime of aggression een misdaad die wordt begaan tegen de soevereiniteit van een staat.[5]
The International Criminal Court of Justice
Het Internationaal Strafhof (hierna: het Hof) is gebaseerd op het Statuut. Het Statuut geeft het Hof rechtsmacht over een viertal misdrijven: genocide, misdrijven tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en misdrijven van agressie. Het Hof kan haar rechtsmacht met betrekking tot genocide, misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven uitoefenen indien (één van) deze op of na 1 juli 2002 hebben plaatsgevonden. Het Hof kan haar rechtsmacht uitoefenen indien de misdrijven zijn gepleegd door een onderdaan van een lidstaat, of in het gebied van de lidstaat, of in een staat dat de rechtsmacht van het Hof heeft geaccepteerd. In het geval van de crime of aggression zit het net wat anders.
Al in 1998 kwamen lidstaten van het Statuut al overeen om de crime of aggression in het Statuut op te nemen. Echter kreeg het Hof nog geen rechtsmacht over deze misdaad totdat er overeenstemming was over de definitie en voorwaarden van de crime of aggression. Tijdens de Herzieningsconferentie van Kampala in juni 2010 werd pas overeenstemming bereikt over de definitie van de crime of aggression, maar werd, net als in 1998, de rechtsmacht van het Internationaal Strafhof met betrekking tot deze misdaad uitgesteld. Op 26 juni 2016 ratificeerde Palestina als dertigste staat de Kampala wijzigingen en in december 2017 activeerde de Algemene Vergadering de rechtsmacht van het Internationaal Strafhof met betrekking tot de crime of aggression met ingang van 17 juli 2018.
Voordat het Hof rechtsmacht uit kan oefenen, in het geval er sprake lijkt te zijn van een crime of aggression, dient er voldaan te worden aan een aantal aanvullende voorwaarden. Het uitoefenen van rechtsmacht in dit geval vereist of een verwijzing door de Veiligheidsraad of dat de staat waar de verdachte onderdaan van is én de staat op wiens grondgebied de agressie heeft plaatsgevonden of plaatsvindt partij zijn bij het Hof.
Normaal gesproken, in het geval van de andere misdrijven, volstaat het voor de uitoefening van de rechtsmacht van het Hof dat ofwel de staat waar de verdachte onderdaan van is of wel de staat waar het misdrijf plaats heeft gevonden of plaatsvindt partij is. Ook volstaat het indien een van de staten ad hoc de rechtsmacht van het Hof heeft geaccepteerd.[6]
“Ook volstaat het indien een van de staten ad hoc de rechtsmacht van het Hof heeft geaccepteerd.”
Conclusie
De inclusie van het misdrijf agressie in het Statuut lijkt van weinig betekenis te zijn.[7] Zo zijn landen als de Verenigde Staten, China en Rusland geen partij bij het Statuut. Bovendien kunnen deze staten, die toevallig of niet ook de top drie meest machtige staten vormen, met een veto de Veiligheidsraad dwarsbomen. Rusland heeft dus niet te vrezen dat het Hof haar aansprakelijk gaat houden voor een crime of aggression; allereerst is het geen partij bij het Statuut en bovendien zal het ieder initiatief van de Veiligheidsraad om naar het Hof te verwijzen met een veto blokkeren. Met deze kennis is het misschien waard om te kijken naar andere manieren waarop verdachte onderdanen van Rusland aansprakelijk gesteld zouden kunnen worden voor het begaan van het misdrijf agressie. Zo wordt er gepleit voor het in het leven roepen van een ad hoc tribunaal, maar ook behoren het opzetten van een onderzoeks mechanisme en binnenlandse vervolging tot de suggesties die worden gedaan. Wat het gaat worden, zal de toekomst uitwijzen.
Geschreven door: Yassir Rotbi
Foto via: pixabay.com
[1] F. Benziger, ‘Russia’s Invasion of Ukraine is an Act of Aggression’, (internationallaw.blog, februari 2022)
[2] RTL Nieuws, ‘Wereldwijd geschokte reacties op Russische agressie: ‘Sancties moeten snel en zwaar zijn’’, (rtlnieuws.nl, februari 2022)
[3] Amnesty International, ‘Russia/Ukraine: Invasion of Ukraine is an act of aggression and human rights catastrophe’, (amnesty.org, march 2022)
[4] Artikel 2 lid 4 Handvest van de Verenigde Naties.
[5] A. Boas, ‘The Definition of the Crime of Aggression and its Relevance for Contemporary Armed Conflict’, (internationalcrimesdatabase.org, juni 2013)
[6] Artikel 12 lid 3 Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof.
[7] G. Sluiter, ‘Almost 25 years after its creation, the Russia-Ukraine conflict sadly shows the increasing irrelevance of the International Criminal Court’, (rethinkingslic.org, februari 2022)