NILS Talks: Trump’s Noodtoestand als dreiging voor de Amerikaanse democratie

By Idobi – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19828500

Na maandenlang dreigen, heeft President Trump de knoop doorgehakt: in de VS wordt de noodtoestand uitgeroepen om de bouw van de muur aan de Mexicaanse grens te bespoedigen. Noodtoestanden zijn normaliter iets voor ongebruikelijke situaties; denk aan Frankrijk na de Parijse aanslagen (2015-2017) of de reactie van Erdogan op de gefaalde staatsgreep in Turkije (2016-2018). Ook de in het verleden afgekondigde noodtoestanden in de VS lijken vrij serieuze uitzonderingen op de regel. Zo komen de gijzeling van Amerikaans ambassadepersoneel in Tehran, de 9/11-aanslagen, de Mexicaanse griep pandemie en een aantal conflict of terrorisme-gerelateerde sancties en handelsblokkades in het lijstje voor.

Wat al deze situaties gemeen hebben is dat het acute problemen zijn die snelle oplossingen benodigden. In situaties van crisis is het onhandig maanden te moeten wachten op het Congres, laat staan een impasse te bereiken. Dit is dan ook de onderliggende beredenering die tijdelijke Presidentiële buitengerechtelijke macht rechtvaardigt. Soms is het simpelweg nodig dat de uitvoerende macht efficiënt kan beslissen in tijden van nationale crises. Maar is de situatie rond de Mexicaanse grens echt een crisis cq het uitroepen van de noodtoestand waardig? Of is het gewoon een manier om het Congres – en daarmee democratische verantwoording – te omzeilen?

Of er sprake is van een noodtoestand is overgelaten aan de discretie van de President en zijn uitvoerende macht. Voor de burger is duidelijke noodtoestand wanneer nationale veiligheid op het spel staat, zoals na 9/11. Er lijkt echter geen sprake van plotselinge dreiging bij de Amerikaanse grens. Uit de cijfers van de US Customs and Border Protection blijkt dat de migratie bij de zuidelijke grens ten opzichte van de afgelopen maanden iets is gedaald en dat ook in absolute getallen de VS hogere aantallen pogingen tot illegale migratie heeft gekend. Dit verklaart ook waarom er zoveel ophef is rond het uitroepen van de noodtoestand: veel mensen merken op dat de situatie niet ernstig genoeg is om te beroepen op de ‘National Emergencies Act’, waarin geregeld is hoe de uitvoerende macht om zal gaan met noodtoestanden. Al heeft de rechterlijke macht de bevoegdheid het afkondigen te toetsen met deze Act, zullen veel rechters onwillig zijn Trump’s besluit te verwerpen. De National Emergencies Act geeft namelijk geen definitie of minimum criteria voor het bestaan van een noodtoestand. Zo zal het verwerpen gauw lijken op politieke inmenging, zeker omdat presidenten in het verleden vrij grote discretie is gegund op dit gebied.

Dit betekent echt niet dat er geen juridische actie kan worden ondernomen. Trump wil van de noodtoestand gebruik maken om geld vrij te maken voor het bouwen van zijn muur om zo een van zijn grootste verkiezingsbeloftes waar te maken. Hij kan niet zomaar overal geld vandaan halen, maar moet dit baseren op al bestaande wettelijke bepaling. Het meest logische zal de Military Construction Codification Act zijn, wat bepaalt dat geld gebruikt mag worden voor het bouwen van militaire constructies indien het gebruik noodzakelijk is om de strijdkrachten te ondersteunen in een noodtoestand. Gezien de relatief rustige situatie bij de Mexicaanse grens, die over het algemeen wordt beheerst door US Customs and Border Protection en niet door de strijdkrachten, is het betwistbaar of de muur hieronder valt. Mocht Trump dit toch proberen is de kans groot dat dit wordt aangevochten.

Het is grondwettelijk bepaald dat budgettaire vraagstukken onder de bevoegdheden van het Congres vallen. Mocht het Trump lukken om via deze weg geld te vinden voor zijn muur is dit een serieuze dreiging voor de Amerikaanse democratie. Dit zal namelijk de weg vrij maken voor toekomstige presidenten om bij elk omstreden project waaraan het Congres geen geld toekent, terug te vallen op een noodtoestand om het project toch te kunnen financieren. Zodra dit mogelijk wordt, begint de scheiding der machten te wankelen.

Door: Janna van Wermeskerken